အန္တာတိကတိုက်နှင့် အာတိတ်ဒေသတို့ပြီးလျှင် ရေခဲပမာဏအကြီးမားဆုံး သိုလှောင်ထားသည့် ဟိန္ဒူကုရှ်ဟိမဝန္တာတောင်တန်းကြီးသည် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာပျမ်းမျှထက် သုံးဆပိုမိုပူနွေးလာသည်။ ဒေသအလိုက် စီးပွားရေးကို ပျက်စီးစေပြီး ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်း မတည်မငြိမ်ဖြစ်မှုကို တွန်းအားပေးမည့် ရေခဲများလျင်မြန်စွာအရည်ပျော်မှု၏ ဆိုးရွားသောသက်ရောက်မှုများကို ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးအဖွဲ့အစည်းများမှ အရေးပေါ် အရေးယူဆောင်ရွက် ကြရမည်ဖြစ်သည်။             

ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂအဖွဲ့ကြီးက ၂၀၂၅ ခုနှစ်ကို နိုင်ငံတကာ ရေခဲတောင်များထိန်းသိမ်း စောင့်ရှောက်ရေးနှစ်အဖြစ် ကြေညာခဲ့ခြင်းသည် ကမ္ဘာ့ရေခဲလွှာများ အရည်ပျော်ကျနေသည့် အဖြစ်မှန်ကို ပေါ်လွင်ထင်ဟပ်စေခဲ့သည့် အခိုက်အတန့်ဖြစ်ပေသည်။ ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုသည် အထူးသဖြင့် အာတိတ်ဒေသနှင့် အန္တာတိကတိုက်ပြီးနောက် အကြီးမားဆုံးသော ရေခဲပမာဏ ရှိသဖြင့် ကမ္ဘာ့တတိယ ဝင်ရိုးစွန်းဟုလူသိများသော ဟိန္ဒူကုရှ်ဟိမဝန္တာတောင်တန်းကြီးအပေါ် များစွာသက်ရောက်လျက်ရှိသည်။             

အာဖဂန်နစ္စတန်နိုင်ငံမှ မြန်မာနိုင်ငံအထိ နိုင်ငံပေါင်း ရှစ်နိုင်ငံကို ဖြတ်သန်း၍ ကီလိုမီတာ ၃၅၀၀ ကျော် ရှည်လျားသော ထိုတောင်တန်းသည် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာပျမ်းမျှထက် သုံးဆပိုမိုပူနွေးလာသည်။ ယခု ရာစုနှစ်အကုန်တွင် စက်မှုတော်လှန်ရေးမတိုင်မီကထက် အပူချိန် ၃ ဒီဂရီစင်တီဂရိတ် မြင့်တက်လာပါက ဒေသတွင်းရှိ ရေခဲတောင်များ၏ ၇၅ ရာခိုင်နှုန်းအထိ အရည်ပျော်ခြင်း၊ ရေရရှိနိုင်မှု လျော့နည်းခြင်း၊ အစားအစာနှင့် စွမ်းအင်လုံခြုံမှုကို လျော့နည်းခြင်း၊ ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲများ ဆုံးရှုံးခြင်း စသည်တို့ ပိုမို ဆိုးရွားလာစေမည်ဖြစ်သည်။             

ရေခဲပြင်များ အရည်ပျော်ခြင်းသည် ပတ်ဝန်းကျင်ရှိ လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းနှင့် ဒေသန္တရ စီးပွားရေး ပျက်စီးဆုံးရှုံးမှုများကို ခြိမ်းခြောက်လျက်ရှိသည်။ ထို့အပြင် ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်မှုများ တိုးမြင့်လာခြင်း၊ ကုန်သွယ်မှုကို အနှောင့်အယှက်ဖြစ်စေခြင်းနှင့် ကုန်ဈေးနှုန်းမြင့်တက်လာခြင်း တို့ကြောင့် ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်း မတည်ငြိမ်မှုများကိုလည်း ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သည်။          

၂၀၂၁ ခုနှစ်က ဖြစ်ပွားခဲ့သည့် နီပေါနိုင်ငံရှိ မယ်လန်ချီမြစ်ရေကြီးရေလျှံမှုဘေးသည် နောင်ဖြစ်လာမည့် အခြေအနေများကို အရိပ်အမြွက်ပေးခဲ့သည်။ ပုံမှန်မဟုတ်သော မုတ်သုံမိုး သည်းထန်စွာ ရွာသွန်းခြင်း၊ နှင်းမိုးများထူထပ်စွာရွာသွန်းခြင်းတို့ကြောင့် စိုက်ပျိုးမြေဟက်တာ ထောင်ပေါင်းများစွာ ဆုံးရှုံး၍ အရေးပါသော အခြေခံအဆောက်အအုံများစွာ ပျက်စီးကာ လူသိန်းပေါင်း များစွာ သောက်သုံးရေ ပြတ်လပ် ခဲ့ရသည်။             

ရေခဲတောင်များလျော့နည်းလာခြင်းကြောင့် ရေအနည်းငယ်သာ ကျန်ရှိတော့မည်ဖြစ်ပြီး ၂၀၅၀ ပြည့်နှစ်တွင် ဟိန္ဒူကုရှ်ဟိမဝန္တာတောင်တန်းအပေါ် ထိခိုက်စေနိုင်မည်ဟု ခန့်မှန်းထားကြသည်။ မြစ်ရေ စီးဆင်းမှုလျော့နည်းလာခြင်းကြောင့် ကမ္ဘာ့ဆန်၏ သုံးပုံတစ်ပုံနှင့် ဂျုံ၏ လေးပုံ တစ်ပုံခန့် ထွက်ရှိသော ဧရိယာတွင် သီးနှံများစိုက်ပျိုးရန် ပိုမိုခက်ခဲလာစေနိုင်သည်။ ရေပေးဝေရေးနှင့် မိလ္လာစနစ်ကို ထိန်းသိမ်းရန် ခက်ခဲလာကာ ဒေသတွင်းအခြေခံမိလ္လာစနစ် လက်လှမ်းမမီသော လူဦးရေ တစ်ဘီလီယံခန့်လည်း ထပ်လောင်း တိုးလာစေနိုင်သည်။ စားနပ်ရိက္ခာမလုံလောက်မှုသည်လည်း ပိုမိုဆိုးရွားလာမည်မှာ အသေချာပင်ဖြစ်ပြီး လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းများနှင့် စက်မှုလုပ်ငန်းတစ်ခုလုံးသည်ပင်လျှင် ရေချိုရှာဖွေရန်အတွက် ရွှေ့ပြောင်း သွားလာရန် လိုအပ်လာပေလိမ့်မည်။ အာရှတိုက်၏ အဆင်းရဲဆုံးနှင့် ထိခိုက်အလွယ်ဆုံး ပြည်သူများသည် ပြင်းထန်စွာ ထိခိုက်ခံစားကြရဦးမည်ဖြစ်သည်။         

အဆိုပါဒေသရှိ ရေခဲများအရည်ပျော်မှု မြန်ဆန်လာခြင်း၏ ဆိုးရွားသော သက်ရောက်မှုများကို ရှောင်ရှားရန် ကမ္ဘာကြီးအနေဖြင့် အရေးတကြီး လုပ်ဆောင်ရမည်ဖြစ်သည်။ ဆိုလိုသည်မှာ ဘေးအန္တရာယ် ပေါင်းစုံ အကဲဖြတ်စစ်ဆေးမှု (Multi-hazard Risk Assessment)တွင် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံခြင်းဖြင့် မိမိတို့၏ အသိပညာများ ပိုမိုကြွယ်ဝလာစေရန် ဆောင်ရွက်ရမည်ဖြစ်သည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ပျက်စီးဆုံးရှုံးမှု အတိုင်းအတာသည် ကမ္ဘာ့အပူချိန် 1.5°၊ 1.8°၊ 2° သို့မဟုတ် 3°C မြင့်တက်လာခြင်းအပေါ် များစွာ မူတည်နေပါသည်။ အချက်အလက်စုဆောင်းမှုကို တိုးမြှင့်ဆောင်ရွက်ခြင်း၊ အသိပညာမျှဝေခြင်း၊ ရေအရင်းအမြစ် စီမံခန့်ခွဲမှုကို ကောင်းမွန်အောင်လုပ်ဆောင်ခြင်းနှင့် မြစ်ညာနှင့်မြစ်အောက်ပိုင်းနေထိုင်သောပြည်သူများနှင့် အဖွဲ့အစည်းများအကြား ပေါင်းစပ်ညှိနှိုင်းခြင်းဖြင့် ပေါင်းစည်းမြစ်ဝှမ်းစီမံခန့်ခွဲမှုကို ပိုမိုအားကောင်းလာစေရန် ဆောင်ရွက်ကြရမည်ဖြစ်သည်။           

အခြေခံအဆောက်အအုံအသစ်များနှင့် ရှိရင်းစွဲအခြေခံအဆောက်အအုံများသည် ရာသီဥတုဒဏ် ခံနိုင်ရည်ရှိခြင်းသည် ဘေးကင်းသော သောက်သုံးရေနှင့် စွမ်းအင်လုံခြုံရေးတို့အပြင် မိလ္လာ၊ ဆည်မြောင်း နှင့် သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးစနစ်များကို ထိန်းသိမ်းရန်အတွက် မရှိမဖြစ်လိုအပ်ပါသည်။ ဂေဟစနစ်များကို ကာကွယ်ရန်နှင့် သစ်တောပျိုးထောင်ခြင်း၊ ပြန်လည်စိုက်ပျိုးခြင်း၊ စိမ့်မြေထိန်းသိမ်းခြင်းနှင့် ရေလွှမ်း လွင်ပြင် ပြန်လည်ထူထောင်ခြင်းကဲ့သို့သော သဘာဝအခြေခံ ဖြေရှင်းနည်းများကို မြှင့်တင်ရန်လည်း အချိုးညီစွာ အရေးကြီးပေသည်။             

အဆိုပါ နည်းဗျူဟာ၏အစိတ်အပိုင်းတိုင်းသည် ဘဏ္ဍာငွေ ပိုမိုလိုအပ်မည်ဖြစ်သည်။ ဖွံ့ဖြိုးရေး အဖွဲ့အစည်းများသည် ဟိန္ဒူကုရှ်ဟိမဝန္တာတောင်တန်းများတွင် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုများကို ဆက်လက် တိုးမြှင့် လုပ်ဆောင်သွားရမည်ဖြစ်သည်။ အထူးသဖြင့် စိုက်ပျိုးရေးနှင့် စက်မှုလုပ်ငန်းများအတွက် ၎င်းတို့၏ အရေးပါမှု ကို ပေးထားသည့် အဆိုပါရေခဲဒေသနှင့် ၎င်း၏မြစ်ဝှမ်းဒေသတို့ကို ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ အများသူငှာ ကောင်းကျိုး အဖြစ်သတ်မှတ်၍ အတူတကွ ပူးပေါင်းလုပ်ဆောင်ကြရမည်ဖြစ်သည်။             

နောက်ဆုံးအနေဖြင့် နိုင်ငံတကာအသိုက်အဝန်းသည် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုနှင့် သံခင်းတမန်ခင်း နည်းလမ်းအားဖြင့် ရေခဲပြင်အရင်းအမြစ်များကို သာတူညီမျှစွာအသုံးပြုမှုကို မြှင့်တင်ပေး ရမည်ဖြစ်သည်။ ယင်းသည် ဖြစ်နိုင်ခြေရှိသော တင်းမာမှုများကို ပြေပျောက်စေပြီး ဒေသတွင်းရှိ ရေခဲတောင်များသည် ပဋိပက္ခထက် ငြိမ်းချမ်းရေးအတွက် တွန်းအားတစ်ခုအဖြစ် ဆောင်ရွက်ပေးကြောင်းသေချာစေကာ ရေရှည် တည်တံ့သော ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုကို မြှင့်တင်ပေးနိုင်မည်ဖြစ်သည်။             

အာရှဖွံ့ဖြိုးရေးဘဏ် (ADB) သည် အဆိုပါရည်မှန်းချက်အချို့ကို ပြည့်မြောက်အောင် ဆောင်ရွက် လျက်ရှိသည်။ Green Climate Fund နှင့် မိတ်ဖက်နိုင်ငံများနှင့်အတူ ADB သည် Glaciers to Farms အစီအစဉ်ကို မကြာသေးမီက စတင်ခဲ့ပြီး အာရှအလယ်ပိုင်းနှင့် အနောက်အာရှ တို့တွင် စိုက်ပျိုးရေးကဏ္ဍ၌ ရာသီဥတုဒဏ်ခံနိုင်ရည် အားကောင်းလာစေရန် ဒေါ်လာ ၃.၅ ဘီလီယံ ထည့်ဝင်သွားမည်ဖြစ်သည်။ တစ်ချိန်တည်းတွင် ဟိန္ဒူကုရှ်ဟိမဝန္တာ-ဘူတန်နှင့် နီပေါနိုင်ငံတို့အကြား ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုတွင် ရာသီဥတုဒဏ်ခံနိုင်သော အခြေခံအဆောက်အအုံနှင့် ဝန်ဆောင်မှုများကို စီစဉ်ရေးဆွဲရာတွင်လည်း ကူညီ ပံ့ပိုးပေးနေသည်။ ထို့အပြင် ADB သည် ဂေဟစနစ်ပြန်လည်ဖြည့်ဆည်းမှု (Eco-compensation Mechanisms), ဖန်လုံအိမ်ဓာတ်ငွေ့ထုတ်လွှတ်မှုကို လျှော့ချနိုင်မည့် ကာဗွန်အရောင်းအဝယ်စနစ် (Carbon Markets) and ရေကုန်သွယ်ရေး(Water Trading)နှင့် ရေရှည်တည်တံ့ခိုင်မြဲရေးအတွက် ဆက်စပ်နေသော စာချူပ်များ (Sustainability-linked Bonds) ကဲ့သို့သော ဘဏ္ဍာရေးဆိုင်ရာ လုပ်ငန်းနယ်ပယ်သစ်များကိုလည်း စမ်းသပ် လုပ်ဆောင်လျက်ရှိသည်။             

UNESCO နှင့် ကမ္ဘာ့မိုးလေဝသအဖွဲ့ (WMO) တို့သည် ပြီးခဲ့သောလက နိုင်ငံတကာ ရေခဲတောင် များထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရေးနှစ်အဖြစ် ကြေညာခဲ့မှုအပေါ် WMO အထွေထွေ အတွင်းရေးမှူးချုပ် Celeste Saulo က ကမ္ဘာကြီးအနေဖြင့် တက်ကြွနိုးကြားစွာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်သင့်ကြောင်း ပြောကြားခဲ့သည်။ ရာသီဥတုဒဏ်ခံနိုင်ရည် တည်ဆောက်ခြင်းမှသည် စိမ်းလန်းသော အကူးအပြောင်း (ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှု နှင့် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ပျက်စီးယိုယွင်းမှုတို့ကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းရန် ပိုမိုရေရှည်တည်တံ့သော လူနေမှု ပုံစံများဆီသို့ ကူးပြောင်းမှု) နှင့် ဒေသတွင်းပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်မှုတို့ကို မြှင့်တင်ခြင်းအထိ ရေခဲတောင် များနှင့် ၎င်းတို့၏ ဆက်စပ်ဂေဟစနစ်ကို မှီခိုနေရသည့် သန်းပေါင်းများစွာသော ပြည်သူများအတွက် ရေရှည်တည်တံ့သောအနာဂတ် သေချာစေရန်အတွက် ကမ္ဘာ့အသိုက်အဝန်းသည် ၎င်း၏စွမ်းအားဖြင့် ဖြစ်နိုင်သမျှအရာအားလုံးကို လုပ်ဆောင်ရမည်ဖြစ်သည်။ ထိုသို့လုပ်ဆောင်ရန် ပျက်ကွက်ခဲ့ပါက ကျွန်ုပ်တို့ အားလုံးအတွက် ဆိုးရွားသော အကျိုးဆက်များ ဖြစ်ပေါ်လာလိမ့်မည်ဖြစ်ပေသည်။

စာရေးသူ Masatsugu Asakawa သည် အာရှဖွံ့ဖြိုးရေးဘဏ် (ADB) ၏ ဥက္ကဋ္ဌဖြစ်သည်။ 

ဘာသာပြန်ဆိုသူ- ဦးရဲကျော်တေဇ၊ ဒုတိယညွှန်ကြားရေးမှူး၊ နစက-၂

Source: https://www.eco-business.com/opinion/meltdown-at-the-top-of-the-world/

လူသားတစ်ဦးအတွက် မွေးဖွားချိန်မှစ၍ သဘာဝအရင်းအမြစ်မှ ရရှိသည့် စွမ်းအင်ကို မည်သို့မည်ပုံ အသုံးပြုရမည်ကို ရည်မှန်းလုပ်ဆောင်ကြ ရသည်။ အားလုံးသော လေ့လာဖော်ထုတ်မှုများနှင့် တီထွင်ဆန်းသစ်မှု များသည် အဆိုပါရည်မှန်းချက်ကို ရောက်ရှိအောင် ကြိုးပမ်းလုပ်ဆောင်ခြင်း၏ ရလဒ်များပင် ဖြစ်သည်။ သဘာဝအရင်းအမြစ်မှ ရရှိသည့် စွမ်းအင်ကို ထုတ်ယူသုံးစွဲခြင်းနှင့်ပတ်သက်ပြီး အဓိကကျသည့် အကြောင်းအချက်များအနက်တစ်ခုမှာယင်းစွမ်းအင်အား သိုလှောင်သိမ်းဆည်းခြင်းနှင့် အချိန်နှင့်တစ်ပြေးညီ လိုအပ်သည့်ပမာဏကိုသာ ထုတ်ယူသုံးစွဲခြင်းပင် ဖြစ်ပေသည်။

စွမ်းအင်ကို ဟန်ဘီးများ(flywheels)၊ ဘက်ထရီများ၊ လေဖိအားသုံး စက်များနှင့် ရေအားလျှပ်စစ်သုံးပန့်များကို အသုံးပြု၍ သမားရိုးကျနည်းများဖြင့် သိုလှောင်သိမ်းဆည်းခဲ့ကြသည်။ ယနေ့ခေတ်တွင် စွမ်းအင်ကဏ္ဍကို လေ့လာ လိုက်စားသူများအား ဆွဲကိုင်လှုပ်နိုင်ခဲ့သည့် နောက်ဆုံးပေါ် ခေတ်မီတိုးတက်လာမှုမှာ စွမ်းအားမြင့် လျှပ်ကူးမှုစနစ်သုံး သံလိုက်များ (superconducting magents)၊ စွမ်းအားမြင့် လျှပ်သိုပစ္စည်းများ (supercapacitors)၊ အလင်းစနစ်သုံး စွမ်းအင်ပြောင်းပစ္စည်းများ (photonic energy conversions)နှင့် ဟိုက်ဒရိုဂျင်သုံး လျှပ်စစ်ပစ္စည်းများ (hydrogen electrolysis) ပင် ဖြစ်သည်။

ယနေ့အချိန်အထိ လက်လှမ်းမီပြီး အသုံးပြုနိုင်သည့် အကောင်းဆုံး စွမ်းအင်သိုလှောင်ပစ္စည်းမှာ ဓာတုဗေဒစနစ်သုံး ဘက်ထရီပင် ဖြစ်သည်။ ယခုအခါ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ပြန်လည်ပြည့်ဖြိုးမြဲစွမ်းအင်အပေါ် အလျင်အမြန် ပြောင်းလဲမှီခိုမှုကြောင့် ဘက်စုံသုံးနိုင်ပြီး စွမ်းအင်ချွေတာနိုင်သည့် ရေရှည်အသုံးပြုနိုင်သော စွမ်းအင်သိုလှောင်ပစ္စည်းများ ထုတ်လုပ်နိုင်ရန်မှာ ယှဉ်ပြိုင်မှုတစ်ခု ဖြစ်လာပေသည်။

အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ စွမ်းအင်အေဂျင်စီ (International Energy Agency-IEA) က ပြန်လည်ပြည့်ဖြိုးမြဲစွမ်းအင် (RE) ထုတ်လုပ်မှုကို ၂၀၂၄ ခုနှစ်တွင် ၉,၀၀၆ ထရီလီယံဝပ် ထုတ်လုပ်နိုင်ရာမှ ၂၀၃၀ ပြည့်နှစ်တွင် ၁၇,၀၃၂ ထရီလီယံ ဝပ်အထိ တိုးမြှင့်ထုတ်လုပ်နိုင်ရန် ခန့်မှန်းထားပါသည်။ အဆိုပါပြန်လည်ပြည့်ဖြိုးမြဲစွမ်းအင်အတွက် ကောင်းမွန်သည့်လျှပ်စစ်သွယ်တန်းမှုစနစ်ရှိရန် လိုအပ်ပြီး အားနည်းချက်အနေဖြင့် စွမ်းအင်ထုတ်လုပ်နိုင်ခြင်းမရှိသည့်အခါ အနာဂတ်တွင် အသုံးပြုနိုင်ရန်အတွက် စွမ်းအင်သိုလှောင်သိမ်းဆည်းရန် မလုံလောက်မှုပင် ဖြစ်သည်။

အိန္ဒိယနိုင်ငံအနေဖြင့် ရုပ်ကြွင်းလောင်စာ မဟုတ်သော အရင်းအမြစ်များ အခြေခံသည့် စွမ်းအင်ထုတ်လုပ်မှုဆိုင်ရာ အဆောက်အအုံများကို ၂၀၃၀ ပြည့်နှစ်တွင် ၄၀ ရာခိုင်နှုန်းအထိ တိုးမြှင့်တည်ဆောက်ရန်နှင့် နိုင်ငံ၏ GDP ကို ၃၅ ရာခိုင်နှုန်းအထိ ထောက်ပံ့ပေးနိုင်လိမ့်မည်ဟု ရည်မှန်းထားရှိကြောင်း အိန္ဒိယနိုင်ငံ ပြန်လည်ဖွံ့ဖြိုးရေး စွမ်းအင်ဆိုင်ရာဝန်ကြီးဌာန (Ministry of New and Renewable Energy) က ဆိုသည်။

သဘာဝစွမ်းအင်များဖြစ်သည့် ပြန်လည်ပြည့်ဖြိုးမြဲ စွမ်းအင်အရင်းအမြစ်များ (Renewable Energy-RE) မှ ရရှိလာသည့် စွမ်းအင်ပမာဏများစွာသည် ဓာတ်အားလိုင်းအတွင်း ပေါင်းစပ်စီးဝင်သည့်အတွက် ဖြစ်လာနိုင်သည့် စိန်ခေါ်မှုများကို ကြိုတင်မျှော်မှန်းထားရမည်ဖြစ်သည်။ အဆိုပါ RE စွမ်းအင်သည် အရင်းအမြစ်အမျိုးမျိုး (ဥပမာ- လေအား၊ ရေအား၊ ဆိုလာ) မှ ရရှိနိုင်ပြီး ၎င်းတို့အားလုံးကို တစ်ပြိုင်တည်း ပေါင်းစပ်စီးဝင်စေခြင်းဖြင့် မဟာဓာတ်အားလိုင်း၏ တည်ငြိမ်မှုကို ထိခိုက်စေနိုင်သဖြင့် အဆိုပါ အရင်းအမြစ်များကို ကာလ၊ ဒေသ၊ ရာသီဥတုအခြေအနေများအပေါ်တွင် အခြေခံကာ ရွေးချယ်စဉ်းစားရမည် ဖြစ်သည်။ ထင်သာမြင်သာရှိသည့်အချက်မှာ လျှပ်စစ်သုံးစွဲမှုဝန်အား အမြင့်ဆုံး ဖြန့်ဖြူးနိုင်မှုသည် အခြေအနေအရ ပြောင်းလဲ(လျော့ကျ) သွားမည် ဖြစ်သဖြင့် အပြန်အလှန်အားဖြင့် လျှပ်စစ်သုံးစွဲမှုအပေါ် အခွန်ကောက်ခံနိုင်မှုကိုလည်း ကမောက်ကမ ဖြစ်စေမည် ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် RE စွမ်းအင်အတွက် လုံလောက်မှုရှိသည်အထိ စွမ်းဆောင်နိုင်သည့် စွမ်းအင်သိုလှောင်မှုစနစ်တစ်ခု ဖော်ဆောင်ခြင်းသည် အဆိုပါစိန်ခေါ်မှု အားလုံး၏ ဖြေရှင်းနိုင်မည့် အဖြေဖြစ်သည်။

မည်သည့်စွမ်းအင်သိုလှောင်ပစ္စည်းမဆို ကန့်သတ်ချက်များရှိပေသည်။ ကုန်ကျစရိတ်ကြီးမားသည့် စွမ်းအားမြင့် လျှပ်ကူးမှုစနစ်သုံး သံလိုက်များသည်လည်း သုံးစွဲနိုင်သည့်ကာလ ကန့်သတ်ချက်ရှိခြင်း၊ စွမ်းအားမြင့် လျှပ်သိုပစ္စည်းများ (supercapacitors) သည်လည်း ကုန်ကျစရိတ် မြင့်မားပြီး လျှပ်စစ်ပမာဏအနိမ့်ကိုသာ ခံနိုင်စွမ်းရှိခြင်း၊ ဗို့အားထိန်းညှိသည့် လျှပ်စီးပတ်လမ်းနှင့် စွမ်းအားမြင့် Converter လိုအပ်ခြင်းစသည့် အကန့်အသတ်များ ရှိကြသည်။

သို့ရာတွင် ၎င်းကို ဘက်ထရီများက ယှဉ်ပြိုင်နိုင်စွမ်း ရှိပေသည်။ လျှပ်စစ်ဓာတ်အားပေးစက်ရုံ အများစုမှ လျှပ်စစ်ဓာတ်အားထုတ်လုပ်ခြင်း၊ ထုတ်လွှင့်ခြင်းနှင့် ဖြန့်ဖြူးခြင်းများတွင် DC ဓာတ်အား အရန်အဖြစ် ခဲအက်ဆစ် ဘက်ထရီ များကို အသုံးပြုကြသည်။ ထိုအချက်သည် ခဲအက်ဆစ် ဘက်ထရီများက အိန္ဒိယဈေးကွက်အား လွှမ်းမိုးထိန်းချုပ်နိုင်မှုကို ဖြစ်စေခဲ့သည်။ အဆိုပါ ခဲအက်ဆစ်ဘက်ထရီများသည် အကြမ်းခံသော်လည်း သံချေးကိုက်ခြင်း၊ ဘက်ထရီ ငုတ်များအား အက်စစ် စားခြင်း၊ လျှပ်စစ်အား သယ်ဆောင်ပေးသည့် Electrolyte အရည်များမှ ညစ်ညမ်းမှုကို ဖြစ်စေခြင်းနှင့် ဘက်ထရီအတွင်းရှိ အခန်းများ ပေါက်ပြဲခြင်း စသည့် ပြဿနာများ ရှိနေပေသေးသည်။ ထို့အပြင် ဘက်ထရီများတွင် အက်ဆစ်အရည်နှင့် ခဲတို့ကိုအသုံးပြုခြင်းအားဖြင့်လည်း သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ကို ထိခိုက်စေနိုင် ပါသည်။ ဘက်ထရီအပိုင်းအစများ စွန့်ပစ်ခြင်းအရေးကိစ္စသည်လည်း စက်ရုံအလုပ်ရုံအားလုံးအတွက် စိန်ခေါ်မှု တစ်ရပ်ပင်ဖြစ်သည်။ 

ယခုအခါ Lithium-ion ဘက်ထရီများသည် ခဲအက်ဆစ်ဘက်ထရီများ၏ ပြိုင်ဘက်အဖြစ် တိုးတက်ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့ သည်။ အဆိုပါ Lithium-ion ဘက်ထရီများသည် ရာသီဥတုပူပြင်းသည့် အိန္ဒိယနိုင်ငံအတွက် သင့်လျော် ကောင်းမွန်မှု ရှိသည်။ သို့သော် ကုန်ကျစရိတ် မြင့်မားခြင်း၊ နည်းပညာဆိုင်ရာကန့်သတ်ချက်ရှိခြင်း၊ ကုန်ကြမ်း ရရှိနိုင်မှု ခက်ခဲခြင်းနှင့် လုပ်ငန်းအရွယ်အစား ကြီးမားခြင်း စသည့် အခက်အခဲများနှင့် ရင်ဆိုင်နေရဆဲ ဖြစ်သည်။ ထို့ပြင် ခဲအက်ဆစ် ဘက်ထရီများသည် recycle လုပ်နိုင်ရန် ဒီဇိုင်းရေးဆွဲထားခြင်းဖြစ်ပြီး American Chemical Society ၏ အစီရင်ခံစာတစ်စောင်တွင် အဆိုပါ ခဲအက်ဆစ်ဘက်ထရီများ၏ ၉၉ ရာခိုင်နှုန်းကို ရာနှုန်းပြည့် recycle လုပ်ဆောင်နိုင်ခဲ့ပြီးဖြစ်သော်လည်း Lithium ဘက်ထရီများကိုမူ လက်ရှိအချိန်အထိ ၅ ရာခိုင်နှုန်းသာ recycle လုပ်နိုင် သေးကြောင်း ရေးသားဖော်ပြခဲ့ပါသည်။ 

ဘက်ထရီများအား တရားမဝင် recycle ပြုလုပ်ခြင်းနှင့် မြေဖို့ရာတွင် အသုံးပြုခြင်းတို့သည် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်နှင့် အများပြည်သူကျန်းမာရေးကို ဆိုးရွာစွာ ထိခိုက်စေနိုင်သဖြင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံတွင် ဘက်ထရီနှင့် စွန့်ပစ်ပစ္စည်းများကို သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်၊ သစ်တောနှင့် ရာသီဥတုပြုပြင်ပြောင်းလဲခြင်းဆိုင်ရာဝန်ကြီးဌာန (MoEFCC) က ကြီးကြပ်ဆောင်ရွက်လျက်ရှိပါသည်။ ထိုကဲ့သို့ ဘက်ထရီများအား recycle လုပ်ဆောင်နိုင်ရန်အတွက် လိုအပ်သည့် အဆောက်အအုံများ တိုးတက်ဖြစ်ထွန်းရေးနှင့် ပြည်သူလူထုအား အသိပညာပေးရေး စသည့်လုပ်ငန်းစဉ်များတွင် အစိုးရနှင့် အရပ်ဘက်အဖွဲ့အစည်းများအကြား အတူတကွပူးပေါင်း လုပ်ဆောင်ကြရန် လိုအပ်ပေသည်။ ဘက်ထရီ စွန့်ပစ်ပစ္စည်းများအား မသင့်မလျော် စွန့်ပစ်ခြင်း၏ ဆိုးကျိုးများကို သတိပြုနိုင်ရန်အတွက် ပညာပေးအစီအစဉ်များ၊ ကျန်းမာရေး အသိပညာပေးအစီအစဉ်များနှင့် Media Campaigns များ လုပ်ဆောင်ပေးခြင်း၊ စာသင်ကျောင်းများတွင် ပညာပေးအစီအစဉ်များ ဆောင်ရွက်ပေးခြင်းနှင့် လူမှုအဖွဲ့အစည်းများစုပေါင်း၍ အသိပညာပေး အစီအစဉ်များ ဖော်ဆောင်ပေးခြင်းတို့ကို လုပ်ဆောင်သင့်ပေသည်။

တင်းကြပ်သည့်လမ်းညွှန်ချက်များ ချမှတ်ပေးခြင်းနှင့် လူထုအား အသိပညာပေးမှုများ လုပ်ဆောင်ခြင်းတို့ဖြင့် ထိရောက်စွာ ပံ့ပိုးဆောင်ရွက်ပေးမည်ဆိုပါက ခဲအက်ဆစ်ဘက်ထရီများသည် ကန့်သတ်ချက်များ ရှိလင့်ကစား စွမ်းအင်သိုလှောင်မှုပြဿနာအတွက် ဖြစ်နိုင်ချေအရှိဆုံးသော အဖြေတစ်ခုအဖြစ် သက်သေပြနိုင်မည် ဖြစ်ပေသည်။ အနာဂတ်တွင် ရင်ဆိုင်ကြုံတွေ့လာနိုင်သည့် အဆိုပါစိန်ခေါ်မှုများကို ကြိုတင်မျှော်တွေး လုပ်ဆောင်ရာတွင် မိမိတို့၌ နည်းလမ်းများ၊ အရင်းအမြစ်များနှင့် မူဝါဒများရှိပေသည်။ အနာဂတ်ကာလတွင် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်လာစေရေးအတွက် ယှဉ်ပြိုင်မှုနှင့် ချိတ်ဆက်ဆောင်ရွက်မှုတို့ လိုအပ်သော်လည်း မဆုတ်မနစ် ကြိုးပမ်းအားထုတ်မှုများဖြင့် မိမိတို့ လျှောက်လှမ်းရမည့်လမ်းကြောင်းကို အတူတကွ လက်တွဲလျှောက်လှမ်းမှသာလျှင် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ကို ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်နိုင်မည်ဖြစ်ကြောင်း တင်ပြလိုက်ရပါသည်။

(Rajiv Gandhi Institute of Petroleum Technology မှ စွမ်းအင်ပြောင်းလဲမှုဆိုင်ရာ စီးပွားရေးစီမံခန့်ခွဲမှု မဟာဘွဲ့ ပေးအပ်ရေး အမှုဆောင်အဖွဲ့ဝင် Gunjan Patel ရေးသားထားသည့် “Energy Storage: A grappling challenge for green energy revolution” ကို ထက်ထက်အောင်(နစက-၄) က ဆီလျော်အောင် ဘာသာပြန်ဆိုထားခြင်းဖြစ်ပါသည်။)

ကိုးကား- https://energy.economictimes.indiatimes.com/

ကမ္ဘာ့ရေဝပ်ဒေသများနေ့

(World Wetlands Day)

နှစ်စဉ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၂ ရက်သည် ကမ္ဘာ့ရေဝပ်ဒေသများနေ့ (World Wet-lands Day) ဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာတစ်ဝန်းရှိ ရေဝပ်ဒေသများ၏တန်ဖိုးကို မီးမောင်းထိုးပြရန်သာမက   ရေဝပ်ဒေသများရှိ ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲများ၊ ရေနေသတ္တဝါများ၊ ဆောင်းခိုငှက်များနှင့်  ရေဝပ်ဒေသ ဂေဟစနစ်များ ထိန်းသိမ်းရေး၊ ပြန်လည်တည်ထောင်ရေးလုပ်ငန်းများ အရှိန်အဟုန်မြှင့်တင်ဆောင်ရွက်နိုင်ရန်  တစ်ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ  အသိပညာပေးလှုပ်ရှားမှုများ ဆောင်ရွက်သောနေ့လည်း ဖြစ်ပါသည်။

၂၀၂၅ ခုနှစ်  ကမ္ဘာ့ရေဝပ်ဒေသများနေ့ ဆောင်ပုဒ်ဖြစ်သည့် “Protecting Wetlands for Our Common Future”“အနာဂတ်ဘဝဖူလုံဖို့   ရေဝပ်ဒေသများကာကွယ်စို့” ဟူသည့်ဆောင်ပုဒ်သည် လူသားအားလုံး၏  လူမှုဘဝဖူလုံရေးအတွက် ရေဝပ်ဒေသများ၊ တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်များ၏ သဘာဝနေရင်းဒေသများကို   ထိရောက်စွာကာကွယ်ရေးသည် အရေးတကြီးလုပ်ဆောင်ရမည့် လုပ်ငန်းစဉ်တစ်ရပ်ဖြစ်ကြောင်း မီးမောင်းထိုးပြထားပါသည်။

ရေဝပ်ဒေသများ

ရေဝပ်ဒေသများဆိုသည်မှာ ဒီရေကျချိန်တွင် ရေအနက် ၆ မီတာထက်ပိုမနက်သည့် အဏ္ဏဝါရေပြင်များအပါအဝင် ရေသေ သို့မဟုတ် စီးဆင်းနေသော ရေချို၊ ရေငန်၊ ဆားငန်ရေများရှိသော ယာယီ သို့မဟုတ် အမြဲတမ်းရှိနေသော သဘာဝ သို့မဟုတ် လူတို့ပြုလုပ်ဖန်တီးထားသော ရွှံ့ညွန်မြေ၊ သစ်ဆွေးမြေ၊ စိမ့်မြေနှင့် ရေပြင်ဧရိယာများကို ခေါ်ဆိုပါသည်။ ရေဝပ်ဒေသများကို ပင်လယ်ကမ်းခြေရေဝပ်ဒေသများ၊ လူတို့ပြုလုပ်ဖန်တီးထားသော ရေဝပ်ဒေသများနှင့် ကုန်းတွင်းရေချိုရေဝပ်ဒေသများဟူ၍ သုံးပိုင်းခွဲခြားထားပါသည်။

ရေဝပ်ဒေသများတွင် မြစ်၊ ချောင်းများ၊ အင်း၊ အိုင်၊ ကန်နှင့် ရေအောင်းလွှာများ၊ နွံအိုင်များနှင့် ရွှံ့မြေများ၊ စိုစွတ်သည့် မြက်ခင်းလွင်ပြင်များ၊ ပင်လယ်သဲသောင်ကမ်းပါးများ၊ ကမ်းလွန်ကျွန်းစုငယ်များ၊ ပင်လယ်ဝ ဧရိယာများနှင့် မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသများ၊ ဒီရေရောက်ကမ်းခြေများ၊ ဒီရေတောများ၊ ကမ်းရိုးတန်းဒေသများ၊ သန္တာကျောက်တန်းများ၊ ငါးကန်၊ ပုစွန်ကန်များ၊ စပါးကွင်းများ၊ ဆားကွင်းများ၊ ဆည်ရေလှောင်တမံများ၊ ဆည်ရေသောက်ဧရိယာများ စသည့်နေရာများပါဝင်ပါသည်။

ရေဝပ်ဒေသများသည်  လူသားများအတွက် အရေးပါသည့် ဂေဟစနစ်ဆိုင်ရာ ဝန်ဆောင်မှုများ၊ အကျိုးကျေးဇူးများစွာကို ပံ့ပိုးပေးလျက်ရှိပါသည်။ အဓိကအားဖြင့် မြေဆီလွှာများအတွင်း ကာဗွန်သိုလှောင်မှုတိုးပွားပြီး ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုလျှော့ချနိုင်ခြင်း၊ ရေကြီးခြင်း၊ ရေလျှံခြင်း စသည့် သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များမှ ကာကွယ်ပေးခြင်း၊ ရေပျော်ငှက်များအပါအဝင် ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲများ ထိန်းသိမ်းခြင်း၊ ရေထုညစ်ညမ်းမှုများကို သန့်စင်ပေးခြင်း၊ ရေချိုများ ပံ့ပိုးပေးခြင်း၊ ငါး၊ ပုစွန်၊ ကဏန်းစသည့် ရေထွက်ပစ္စည်းများ၊ စိုက်ပျိုးရေးထုတ်ကုန်များနှင့် တိရစ္ဆာန်မွေးမြူရေးစသည့်လုပ်ငန်းများအတွက် အထောက်အပံ့ပြုပြီး စားရေရိက္ခာဖူလုံစေရန် ပံ့ပိုးပေးခြင်း၊ ခရီးသွားလုပ်ငန်းနှင့် သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးလုပ်ငန်းများအတွက် အရေးပါခြင်း၊ ဒေသခံပြည်သူများအတွက် အလုပ်အကိုင်အခွင့်အလမ်းများ ဖန်တီးပေးနိုင်ပြီး လူမှုစီးပွားဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်စေခြင်းစသည့် အကျိုးကျေးဇူးများစွာကို ပံ့ပိုးပေးလျက်ရှိပါသည်။

ရေဝပ်ဒေသများသည်   ကမ္ဘာ့နိုင်ငံအသီးသီးအတွက် အရေးပါသည့်အလျောက် ရေဝပ်ဒေသများကိုဝိုင်းဝန်းထိန်းသိမ်းကြရန် “ရေဝပ်ဒေသများကွန်ဗင်းရှင်း (Convention on Wetlands)” ကို ၁၉၇၁ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၂ ရက်တွင် အီရန်နိုင်ငံ ရမ်ဆာမြို့ (Ramsar) ၌ ဖွဲ့စည်းခဲ့ပါသည်။  ယနေ့အချိန်အထိ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံပေါင်း ၁၇၂ နိုင်ငံရှိပြီး နိုင်ငံတကာအဆင့် အရေးပါသော  ရေဝပ်ဒေသပေါင်း   ၂၅၂၆ ခုရှိကာ စုစုပေါင်းဧရိယာ ၂၅၇,၅၃၈,၂၁၈ ဟတ်တာရှိပါသည်။

အာဖရိက၊ အာရှ၊ ဥရောပနိုင်ငံများ၊ လက်တင်အမေရိကနှင့် ကာရေဘီယံနိုင်ငံများ၊ မြောက်အမေရိက၊ သမုဒ္ဒရာပိုင်းနိုင်ငံများဟူ၍ ဒေသအလိုက် ပိုင်းခြားသတ်မှတ် ထိန်းသိမ်းထားလျက်ရှိပါသည်။ အဆိုပါ နိုင်ငံတကာအသိအမှတ်ပြု ရေဝပ်ဒေသများကို “ရမ်ဆာ (Ramsar) ရေဝပ်ဒေသများ” ဟုလည်း ခေါ်ဆိုပါသည်။ ရမ်ဆာ (Ramsar) ရေဝပ်ဒေသများ အများဆုံးရှိသည့်နိုင်ငံများမှာ ယူနိုက်တက်ကင်းဒမ်းဖြစ်ပြီး  ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသ ၁၇၆ ခုရှိ၍ ဒုတိယအများဆုံးမှာ မက္ကဆီကို နိုင်ငံဖြစ်ပြီး ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသ ၁၄၄ ခု ရှိပါသည်။

 “ရမ်ဆာ (Ramsar) ရေဝပ်ဒေသ” အဖြစ် သတ်မှတ်ခံရနိုင်ရန်  စံသတ်မှတ်ချက် (၉) ချက်ရှိပြီး  အနည်းဆုံးတစ်ချက်နှင့်ကိုက်ညီသောရေဝပ်ဒေသများကို နိုင်ငံတကာအသိအမှတ်ပြု ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသအဖြစ် သတ်မှတ်ခြင်းဖြစ်ပါသည်။ အဓိကစံသတ်မှတ်ချက်များမှာ ဇီဝဘူမိထူးခြားသည့် ဒေသအတွင်း၌ သဘာဝအတိုင်းတွေ့ရသည့် သို့မဟုတ် သဘာဝနီးပါးရှိနေသည့် ထူးခြားရှားပါးသော ရေဝပ်ဒေသဖြစ်ခြင်း၊ ထူးခြားသော ဇီဝဘူမိဒေသ၏ ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲများကို  ထိန်းသိမ်းရန်အပင်နှင့် တိရစ္ဆာန်မျိုးစိတ်များကို ထောက်ပံ့ပေးသည့် ရေဝပ်ဒေသဖြစ်ခြင်း၊ အပင်နှင့်တိရစ္ဆာန်မျိုးစိတ်များ၏  အသက်ရှင်နေထိုင်မှု၌ အကောင်းဆုံးအခြေအနေကို ပေးနိုင်သော သို့မဟုတ်  မတူညီသော အသက်ရှင်နေထိုင်မှု၌ ခိုလှုံခွင့်ပေးနိုင်သော ရေဝပ်ဒေသဖြစ်ခြင်း၊ ရေပျော်ငှက်ပေါင်း ၂၀၀၀၀ နှင့်အထက် ပုံမှန်ကျက်စားနိုင်သော ရေဝပ်ဒေသဖြစ်ခြင်း စသည်တို့ဖြစ်ပါသည်။

ရမ်ဆာကွန်ဗင်းရှင်း အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများ

အနေဖြင့် ကွန်ဗင်းရှင်းအပေါ် ထားရှိရသည့် အဓိက ကတိကဝတ်တစ်ခုမှာ  စံသတ်မှတ်ချက်နှင့်ကိုက်ညီသော ရေဝပ်ဒေသများကို Ramsar List ဟု လူသိများသည့် နိုင်ငံတကာအရေးပါသော ရေဝပ်ဒေသများစာရင်းတွင် ထည့်သွင်းသတ်မှတ်ဖော်ပြရန်ဖြစ်ပါသည်။ “ရေဝပ်ဒေသများကွန်ဗင်းရှင်း (Convention on Wetlands)” အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများအနေဖြင့် ရေဝပ်ဒေသများအားလုံးကို အကျိုးရှိစွာ စနစ်တကျအသုံးချခြင်း၊ နိုင်ငံတကာအဆင့် အရေးပါသည့်  ရေဝပ်ဒေသများ (ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသများ)ကို ထိန်းသိမ်းခြင်းနှင့် နိုင်ငံတကာပူးပေါင်းမှုများဖြင့် နယ်နိမိတ်ထိစပ်လျက်ရှိသော ရေဝပ်ဒေသများ၊ အဆိုပါရေဝပ်ဒေသများရှိ သားငှက်တိရစ္ဆာန်မျိုးစိတ်များ၊ ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲများထိန်းသိမ်းခြင်းတို့ကို ဆောင်ရွက်ကြရမည်ဖြစ်ပါသည်။

ကမ္ဘာ့ပထမဆုံး ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသ

ကမ္ဘာ့ပထမဆုံး  ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသသည်   ဩစတြေးလျနိုင်ငံရှိ   ကိုဘော့(Cobourg) ကျွန်းဆွယ်(ဆိုက်အမှတ် ၁) ဖြစ်ပြီး ၁၉၇၄ ခုနှစ်တွင် သတ်မှတ်ခဲ့ပါသည်။ ကိုဘော့ (Cobourg) ကျွန်းဆွယ်သည် ဧရိယာအားဖြင့် ဟတ်တာ ၂၂၀,၇၀၀  ကျယ်ဝန်းပြီး ကမ်းရိုးတန်းနှင့် ကုန်းတွင်းပိုင်းဆိုင်ရာ ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲများ ပေါကြွယ်ဝစွာတည်ရှိသည့်အတွက် ကမ္ဘာ့ပထမဆုံး ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသအဖြစ် သတ်မှတ်ခြင်း ခံခဲ့ရပါသည်။ 

ကိုဘော့ (Cobourg) ကျွန်းဆွယ်တွင် ကြီးမားသောအပင်များနှင့်   တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်များ၊   ပင်လယ်လိပ်များကဲ့သို့ မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်ရန် ခြိမ်းခြောက်ခံနေရသော မျိုးစိတ်များ၊ ရေပျော်ငှက်များ နေထိုင်ကျက်စားလျက်ရှိပြီး  မိကျောင်းများ၊ လင်းပိုင်များ၊ ငါးမန်းများ၊ လိပ်များ၊ ရေပျော်ငှက်များနှင့်   ငါးများအတွက် ဘေးကင်းသောပတ်ဝန်းကျင်တစ်ခုလည်းဖြစ်သည်။ အဆိုပါတိရစ္ဆာန်များအတွက် မျိုးပွားခြင်း၊ သားပေါက်ခြင်းနှင့်အစားအစာများအတွက် ခိုကိုးရာ၊ ထောက်ပံ့ပေးရာ နေရာလည်းဖြစ်ပြီး ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သော ကမ်းရိုးတန်းငှက်များ၊ ရေပျော်ငှက်များ ခိုလှုံရာနေရာ (Refuge) အတွက် အရေးကြီးသော  နားခိုရာနေရာတစ်ခုလည်းဖြစ်သည်။ ဩစတြေးလျနိုင်ငံသည် ၁၉၇၅ ခုနှစ်တွင် ရမ်ဆာကွန်ဗင်းရှင်းအဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံဖြစ်လာခဲ့ပြီး ယနေ့အချိန်ထိ ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသ ၆၇ ခု (ဟတ်တာ ၈ ဒသမ ၃ သန်းကျော်) သတ်မှတ်ထားပြီးဖြစ်ပါသည်။

ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသဂီရိ-တွန်ဘာ-မိန်းဒွန်ဘီ   (Ngiri-Tumba-Maindombe) ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသ (ဆိုက်အမှတ်  ၉၅၀) သည် ရမ်ဆာကွန်ဗင်းရှင်းမှ အသိအမှတ်ပြုထားသည့် ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံးရေဝပ်ဒေသဖြစ်သည်။

အဆိုပါနေရာသည် ကွန်ဂိုနိုင်ငံအနောက်ပိုင်းရှိ  တွန်ဘာရေကန် (Tumba Lake) ဝန်းကျင်ဒေသတွင်ရှိပြီး ဧရိယာအကျယ်အဝန်း ၆၅၆၉၆၂၄ ဟတ်တာရှိ၍ ဘယ်ဂျီယံနိုင်ငံ အရွယ်အစားထက် နှစ်ဆပိုကြီးမားပါသည်။ သစ်တောနှင့်အမြဲတမ်း သို့မဟုတ် ရာသီအလိုက် ရေကန်များနှင့် စိမ့်မြေ ဧရိယာကျယ်ပြန့်စွာပါဝင်နေသည့် အဆိုပါဧရိယာသည် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်နှင့် စီးပွားရေးတန်ဖိုးများစွာရှိသည်။

ရေဝပ်ဒေသအတွင်းတွင် ကျွဲ၊ မျောက်မျိုးစိတ်အမျိုးမျိုး၊ တောဆင်များ၊ ကျားသစ်များနှင့်    အခြားများစွာသော  တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်များ၊ ရေပျော်ငှက်များစွာကို  တွေ့နိုင်ပါသည်။ စိုက်ပျိုးခြင်း၊ ငါးဖမ်းခြင်း၊ အမဲလိုက်ခြင်းနှင့် သစ်မဟုတ်သော သစ်တောထွက်ပစ္စည်းများ စုဆောင်းခြင်းကဲ့သို့သော   ဆောင်ရွက်မှုများသည် ရေဝပ်ဒေသအပေါ်တွင် မှီခိုနေသောဒေသခံ ပြည်သူများအတွက် ဝင်ငွေတိုးပွားမှု၏ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုဖြစ်သည်။ ကွန်ဂိုနိုင်ငံသည် ၁၉၉၈ ခုနှစ်တွင် ရမ်ဆာကွန်ဗင်းရှင်းအဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံဖြစ်လာခဲ့ပြီး ယနေ့အချိန်ထိ ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသ ၁၄ ခု(၁၃၈၁၃၈၆၅ ဟတ်တာ) သတ်မှတ်ထားပြီးဖြစ်ပါသည်။ 

အာရှအကြီးဆုံး ရေဝပ်ဒေသတရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံအတွင်းမွန်ဂိုးလီးယားဒေသ (Inner   Mongolia) ရှိ အာဂန်း (Ergun) ရေဝပ်ဒေသသည် တရုတ်နိုင်ငံ၏ ရင်သပ်ရှုမောဖွယ်အကောင်းဆုံးနှင့်ဂေဟဗေဒအရ အရေးပါဆုံး ရေဝပ်ဒေသများထဲမှတစ်ခုဖြစ်ပြီး  ကျယ်ပြန့်သော မြက်ခင်းများ၊ စိမ့်မြေများ၊ မြစ်များနှင့် သစ်တောများ   လွှမ်းခြုံထားပါသည်။ အကွေ့အကောက်များသော အာဂန်း (Ergun) မြစ်နှင့် ၎င်း၏မြစ်လက်တက်များသည် စီးဆင်းနေသော ရေလမ်းကြောင်းနှင့် စိမ်းလန်းစိုပြည်သော ရှုခင်းများကို ဖန်တီးပေးသည့် ရင်သပ်ရှုမောဖွယ်ရှုခင်းများကြောင့် ကျော်ကြားခြင်းဖြစ်ပါသည်။

ရေစိုမြေများ၊ စိမ့်များ၊ ရေလွှမ်းမြေများ၊ သစ်တောများနှင့် ကွဲပြားနေသော ရေကန်အချို့ကို လွှမ်းခြုံထားသည်။ မတူကွဲပြားသော အပင်မျိုးစိတ်များ၊ ငှက်များနှင့် အခြားတောရိုင်းတိရစ္ဆာန်များအတွက် မရှိမဖြစ်လိုအပ်သော နေရင်းဒေသတစ်ခုလည်းဖြစ်သည်။ အာဂန်း (Ergun) ရေဝပ်ဒေသသည်  ဧရိယာဟတ်တာ ၁၂၀၀၀ ကျော် ကျယ်ဝန်းပြီး တရုတ်နိုင်ငံတွင် အကြီးဆုံးရေဝပ်ဒေသဖြစ်သကဲ့သို့  အာရှတွင်လည်း  အကြီးဆုံးရေဝပ်ဒေသများထဲမှ တစ်ခုဖြစ်သည်။

တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံရှိ အခြားထင်ပေါ်ကျော်ကြားသော ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသတစ်ခုမှာ ဂွန်ဒေါင်းရှန်ကျန်းဖူတီယန် ဒီရေတောရေဝပ်ဒေသ  (Guangdong Shenzhen Futian Mangrove Wetlands) (ဆိုက်အမှတ်  ၂၅၁၈) ဖြစ်ပြီး ၂၀၂၂ ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံတကာအဆင့် အရေးပါသည့် ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသအဖြစ် သတ်မှတ်ခံခဲ့ရပါသည်။   ရှန်ကျန်းပင်လယ်အော်၏ အရှေ့မြောက်ဘက်   ကမ်းရိုးတန်းတစ်လျှောက်တွင်တည်ရှိပြီး ကျယ်ပြန့်သောရွှံ့ညွန်တောများနှင့် ဒီရေတောများရှိသော မြစ်ကမ်းစပ်၊ မြစ်များဆုံစည်းရာပင်လယ်ပြင်တွင် တည်ရှိပါသည်။  ၎င်းရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသသည်  အရှေ့အာရှ-ဩစတြေးလျ  ငှက်ပျံသန်းရာလမ်းကြောင်း (East Asian-Australasian Flyway- EAAF) တွင်လည်း ကျရောက်နေပါသည်။

ဖူတီယန်ဒီရေတောတွင်  ဒီရေတောအပင်မျိုးစိတ် ၁၉ မျိုးကို ထိန်းသိမ်းထားရှိပြီး ငှက်မျိုးစိတ် ၂၆၀  ကျက်စားလျက်ရှိပါသည်။  နှစ်စဉ်ရေပျော်ငှက်ကောင်ရေ ၁၀၀,၀၀၀ ၏ ဆောင်းခိုရာနေရာတစ်ခုလည်း ဖြစ်ပါသည်။ တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံသည် ရေဝပ်ဒေသများ ထိန်းသိမ်းရေးနှင့် ပြန်လည်တည်ထောင်ရေးလုပ်ငန်းများကို ဂေဟဗေဒစနစ်ထိန်းသိမ်းရေးနှင့် လူမှုဘဝဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးဆိုင်ရာ အတွေးအမြင်ဖြင့် ရေဝပ်ဒေသများ ထိန်းသိမ်းရေးနှင့် လူမှုစီးပွားဘဝဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုကို မြှင့်တင်နိုင်စေရေးအတူတကွ စီမံဆောင်ရွက်လျက်ရှိပါ‌သည်။ တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံသည်  ၁၉၉၂ ခုနှစ်တွင်  ရမ်ဆာကွန်ဗင်းရှင်းအဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံဖြစ်လာကာ လက်ရှိအချိန်ထိ ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသပေါင်း ၈၂ ခု သတ်မှတ်ထားပြီးဖြစ်ပါသည်။ စုစုပေါင်း ရေဝပ်ဒေသဧရိယာ ၇,၆၄၇,၈၉၅ ဟတ်တာရှိပြီး ရေဝပ်ဒေသအမျိုးအစား စုံလင်ပြည့်စုံစွာ ပိုင်ဆိုင်သည့် နိုင်ငံလည်းဖြစ်ပါသည်။

အရှေ့တောင်အာရှဒေသ၏ ထင်ရှားသောရေဝပ်ဒေသများ

ပရက်တိုး (Prek Toal) ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသသည် ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံရှိ ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသငါးခုအနက် အထူးထင်ရှားကျော်ကြားသော ရေဝပ်ဒေသတစ်ခုဖြစ်ပါသည်။   ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံသည် ၁၉၉၉ ခုနှစ်တွင် ရမ်ဆာကွန်ဗင်းရှင်းအဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့ပါသည်။ ပရက်တိုး (Prek Toal) ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသ  (ဆိုက်အမှတ် ၂၂၄၅)သည် အကောင်းမွန်ဆုံးသော ရေလွှမ်းလွင်ပြင်များ၊ ရေချိုဂေဟစနစ် ရွှံ့ညွန်တောများ ဖုံးလွှမ်းလျက်ရှိပြီး ဧရိယာအားဖြင့် ၂၁,၃၄၂ ဟတ်တာရှိပါသည်။ ၂၀၁၅ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၂ ရက်တွင် ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုခြင်းခံခဲ့ရပါသည်။

မြန်မာနိုင်ငံရှိ အင်းလေးကန်ကဲ့သို့ပင် ပရက်တိုး (Prek Toal) ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသ၏  ဒေသခံပြည်သူများသည် ရေပေါ်အိမ်များတွင် နေထိုင်ကြပြီး ၎င်းတို့၏ အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းအတွက် ငါးဖမ်းခြင်းနှင့်  အခြားရေလုပ်ငန်းများအပေါ် မှီခိုနေထိုင်ကြသည်။ နိုင်ငံခြားသားခရီးသွားဧည့်သည်များ လာရောက်သည့် နေရာလည်းဖြစ်ပါသည်။ ရေပျော်ငှက်မျိုးစိတ်များစွာအတွက် နေရင်းဒေသများ၊ သားပေါက်မွေးမြူနိုင်သည့် နေရင်းဒေသများစွာကို ထောက်ပံ့ပေးထားသည်။ ဂေဟစနစ်ကောင်းမွန်သော   ရေလွှမ်းလွင်ပြင်များကို ပိုင်ဆိုင်သည့် ပရက်တိုး (Prek Toal) ရေဝပ်ဒေသသည် ရေချိုဂေဟစနစ်ရွှံ့ညွန်တောများကို ပိုင်ဆိုင်ထားပြီး တစ်ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ မျိုးသုဉ်းလုနီးပါး အန္တရာယ်ရှိသော မျိုးစိတ်များဖြစ်သည့်  River Terrapin (Batagur baska)၊ Giant Barb (Catlocarpio siamensis)၊ Siamese crocodile (Crocodylus siamensis) နှင့်  Mekong giant catfish (Pangasia-nodon gigas) တို့ ကျက်စားနေထိုင်ပါသည်။  မျိုးသုဉ်းရန်အန္တရာယ်ရှိသောမျိုးစိတ်ဖြစ်သည့်  Greater  Adjutant (Leptoptilos dubius)  နှင့်  Masked Finfoot (Heliopais personatus) တို့ ကျက်စား နေထိုင်ခြင်းသည် ပရက်တိုး (Prek Toal) ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသ၏ ထူးခြားသောတန်ဖိုးများဖြစ်ပါသည်။

ထိုင်းနိုင်ငံ၏ ကရာဘီမြစ်ဝှမ်း (Krabi Estuary)ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသ(ဆိုက်အမှတ် ၁၁၀၀) သည် ထင်ရှားကျော်ကြားသော ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသဖြစ်ပြီး ဧရိယာအားဖြင့် ၂၁၂၉၉ ဟတ်တာရှိကာ ၂၀၀၁  ခုနှစ် ဇူလိုင်လ  ၅  ရက်တွင် ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုခြင်းခံခဲ့ရပါသည်။  ထိုင်းနိုင်ငံသည် ၁၉၉၈ ခုနှစ်တွင် ရမ်ဆာကွန်ဗင်းရှင်းအဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံဖြစ်လာကာ လက်ရှိအချိန်ထိ ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသပေါင်း ၁၅  ခု  သတ်မှတ်ထားပြီးဖြစ်ပါသည်။

ထိုင်းနိုင်ငံ၏ ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသ အမျိုးအစားများမှာ အဏ္ဏဝါအမျိုးသားဥယျာဉ်များ (Marine National Park)၊ မြစ်ဝှမ်းဒေသများ (Estuaries) ၊ တောရိုင်းတိရစ္ဆာန် ဘေးမဲ့တောများ (Wildlife Sanctuaries)၊ မြစ်ကြောင်းဧရိယာများ အစရှိသဖြင့် အမျိုးအစားစုံလင်လှပါသည်။ ကရာဘီမြစ်ဝှမ်း ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသအပါအဝင် ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသများတွင်  ဂေဟစနစ်ထိန်းသိမ်းရေးလုပ်ငန်းများနှင့်အတူ ကျေးရွာလူထုအခြေပြုထိန်းသိမ်းရေးနှင့်ခရီးသွားလုပ်ငန်းဆောင်ရွက်မှုများကို  အဓိကထား

လုပ်ကိုင်ဆောင်ရွက်လျက်ရှိပါသည်။

မြန်မာနိုင်ငံ၏ ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသများ

မြန်မာနိုင်ငံသည် ၂၀၀၅ ခုနှစ် မတ်လ ၁၇  ရက်တွင် ရမ်ဆာကွန်ဗင်းရှင်းအဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံအဖြစ်    စတင်ပါဝင်ခဲ့ပြီး သယံဇာတနှင့်သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ထိန်းသိမ်းရေးဝန်ကြီးဌာနသည် မြန်မာနိုင်ငံ၏ ရေဝပ်ဒေသများစီမံအုပ်ချုပ်သည့်အဖွဲ့အစည်း (Administrative Authority) အဖြစ် ရေဝပ်ဒေသထိန်းသိမ်းရေးလုပ်ငန်းများကို အရှိန်အဟုန်ဖြင့် ဆောင်ရွက်ခဲ့ပါသည်။

မြန်မာနိုင်ငံတွင် ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသများကို သတ်မှတ်ထိန်းသိမ်းလျက်ရှိရာ မိုးယွန်းကြီးအင်းတောရိုင်းတိရစ္ဆာန်ဘေးမဲ့တောကို ၂၀၀၄ ခုနှစ်တွင်လည်းကောင်း၊ အင်းတော်ကြီး တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်ဘေးမဲ့တောကို ၂၀၁၆ ခုနှစ်တွင် လည်းကောင်း၊ မိန်းမလှကျွန်း တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်ဘေးမဲ့တောကို ၂၀၁၇ ခုနှစ်တွင်လည်းကောင်း၊ မုတ္တမပင်လယ်ကွေ့ဒေသ (မွန်ပြည်နယ်အပိုင်း) ကို ၂၀၁၇ ခုနှစ်တွင်လည်းကောင်း၊ အင်းလေးကန်တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်ဘေးမဲ့တောကို ၂၀၁၈ ခုနှစ်တွင်လည်းကောင်း၊ နံသာကျွန်းနှင့် မေယုမြစ်ဝဒေသကို ၂၀၂၀ ပြည့်နှစ်တွင်လည်းကောင်း၊ တံတားဦးမြို့ အနီးရှိ ပြူကန်ရေဝပ်ဒေသကို ၂၀၂၄ ခုနှစ်တွင်လည်းကောင်း နိုင်ငံတကာအဆင့် အရေးပါသည့် ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသများအဖြစ် သတ်မှတ်ထားပါသည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင်   နိုင်ငံတကာအသိအမှတ်ပြု ရေဝပ်ဒေသ စုစုပေါင်းဧရိယာ ၂၇၈,၉၁၃ ဟတ်တာကျော်ကို ထိန်းသိမ်းဆောင်ရွက်လျက်ရှိပါသည်။

မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပထမဦးဆုံး ရမ်ဆာရေဝပ်ဒေသမှာ  မိုးယွန်းကြီးတောရိုင်းတိရစ္ဆာန်ဘေးမဲ့တော  (ဆိုက်အမှတ် ၁၄၃၁ )ဖြစ်ပြီး မိုးယွန်းကြီးအင်းအပါအဝင် ရေဝပ်ဒေသများ၌ နယ်မြေခွဲခြားခြင်းကို အမာခံထိန်းသိမ်းရေးနယ်မြေ (ငှက်နှင့်ငါးသားပေါက်ရန်၊  ဆောင်းခိုငှက်များ မှီခိုကျက်စားနိုင်ရန်အတွက်  သုတေသနလုပ်ငန်းမှအပ ဝင်ရောက်ခြင်းခွင့်မပြု)၊ ကြားခံနယ်မြေ (ဖွံ့ဖြိုးရေးဇုန်တွင် ငါးဖမ်းခြင်း၊ အင်းဆက်စုဆောင်းခြင်းနှင့် အကျိုးရှိစွာ အသုံးပြုရေးဇုန်နယ်မြေတွင် ငါးဖမ်းခြင်း၊ အင်းဆက်စုဆောင်းခြင်း၊ ကျွဲ၊ ဘဲ စားကျက်ချခြင်း၊ ဆိုင်ရာဆိုင်ခွင့်နှင့်အညီ လယ်စိုက်ခြင်း) စသည်ဖြင့်  ခွဲခြားပြီး စီမံအုပ်ချုပ်ဆောင်ရွက်လျက်ရှိပါသည်။

ဆောင်းခိုငှက်မျိုးစိတ်များသည် မြန်မာနိုင်ငံရှိ ရေဝပ်ဒေသများသို့ နှစ်စဉ်အောက်တိုဘာလမှဧပြီလအထိ လာရောက်ကျက်စားကြပါသည်။ မျိုးသုဉ်းလုနီးအန္တရာယ်ရှိနေသော မျိုးစိတ်ပို့ချပ်ခေါင်းစိမ်း(Baer’s Pochard)၊   မျိုးသုဉ်းရန်  အန္တရာယ်ကျရောက်နိုင်သော    မျိုးစိတ်ပို့ချပ်ဘဲ (Common   Pochard)၊   မျိုးသုဉ်းရန် အန္တရာယ်ကျရောက်လုနီးပါးမျိုးစိတ် ဘဲနီစပ် (Ferruginous Pochard)၊  ခရုစုတ်အနက် (Black-headed Ibis)၊ နှုတ်သီးကောက်ကြီး (Eurasian  Curlew)၊  ဘဲတောင်ရှည် (Falcated -Duck) နှင့် ဌာနေရေပျော်ငှက်များတွင် မျိုးသုဉ်းရန် အန္တရာယ်ကျရောက်နိုင်သောမျိုးစိတ်ကြိုးကြာခေါင်းနီ (Sarus Crane)၊ မျိုးသုဉ်းရန် အန္တရာယ်ကျရောက်လုနီးပါးမျိုးစိတ် ငှက်ကြီးဝန်ပို (Spot-billed Pelican)၊ ဥပန်း (Oriental Darter) မျိုးစိတ်များကို အင်းတော်ကြီး၊ မိုးယွန်းကြီးအင်းနှင့် အင်းလေးကန်တောရိုင်းတိရစ္ဆာန် ဘေးမဲ့တောများတွင် တွေ့ရှိနိုင်ပါသည်။

သစ်တောဦးစီးဌာန၏  နှစ်စဉ်ငှက်စာရင်းကောက်ယူမှုများအရ ၂၀၂၄ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလမှ   ဒီဇင်ဘာလအတွင်း အင်းတော်ကြီးတောရိုင်းတိရစ္ဆာန်ဘေးမဲ့တောတွင်   ငှက်မျိုးစိတ်   ၁၁၁ မျိုးနှင့် ကောင်ရေ ၂၃,၉၃၆၊  မိုးယွန်းကြီးအင်းတောရိုင်းတိရစ္ဆာန်ဘေးမဲ့တောတွင်  ငှက်မျိုးစိတ် ၁၂၄ မျိုးနှင့် ကောင်ရေ ၄၈,၄၆၄၊  အင်းလေးကန်‌တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်ဘေးမဲ့တောတွင်  ငှက်မျိုးစိတ် ၁၂၈ မျိုးနှင့် ကောင်ရေ  ၁၆,၆၈၀၊   မိန်းမလှကျွန်း တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်ဘေးမဲ့တောတွင်   ငှက်မျိုးစိတ်  ၁၄၉  မျိုးနှင့်  ကောင်ရေ ၁၈,၈၉၃ တို့ နေထိုင်ကျက်စားကြောင်း လေ့လာတွေ့ရှိရပါသည်။

အနာဂတ်ဘဝဖူလုံဖို့ ရေဝပ်ဒေသများကာကွယ်စို့

ယခုအခါတွင် လူဦးရေတိုးတက်လာမှု၊ မြို့ပြများနှင့် ဖွံ့ဖြိုးမှုဆိုင်ရာအဆောက်အအုံများ တိုးချဲ့လာခြင်း၊ ရေအလွန်အကျွံထုတ်ယူသုံးစွဲခြင်း၊  အမှိုက်သရိုက်များ ပလတ်စတစ်များ၊ စိုက်ပျိုးရေး၊ စက်မှုနှင့် ရွှေနှင့်ဓာတ်သတ္တုတူးဖော်ခြင်းလုပ်ငန်းများမှ ဓာတုစွန့်ပစ်ပစ္စည်းများ များပြားလာခြင်း၊ အိမ်ထောင်စုများမှ အညစ်အကြေးများစွန့်ပစ်မှုနှင့် အခြားမြေအသုံးချမှုသို့ ပြောင်းလဲမှုများကြောင့် ရေဝပ်ဒေသများပျောက်ကွယ်ခြင်းနှင့် ပျက်စီးယိုယွင်းခြင်း၊ အရည်အသွေးကျဆင်းခြင်းများ ဖြစ်ပေါ်လျက်ရှိပါသည်။

မြို့ပြပတ်ဝန်းကျင်ရှိ ရေဝပ်ဒေသများ၏ ရေလွှမ်းလွင်ပြင်ဧရိယာများလျော့ပါးခြင်း၊ ပျောက်ကွယ်ခြင်းတို့ကြောင့် ရေဝပ်ဒေသများ၏ ရေစီးဆင်းသိုလှောင်နိုင်မှု စွမ်းရည်များကျဆင်းပြီး ရေကြီးရေလျှံခြင်းများ ဖြစ်ပေါ်စေပါသည်။ ရေဝပ်ဒေသဂေဟစနစ် ယိုယွင်းပျက်စီးခြင်းကြောင့် ရေနေသတ္တဝါအမျိုးမျိုး၊ ဒေသမျိုးရင်း ငါးမျိုးစိတ်များနှင့် ရေနေအပင်များ ဆုံးရှုံးပျောက်ကွယ်သကဲ့သို့ ရေလုပ်ငန်းများကို မှီခိုနေရသော ဒေသခံရေလုပ်ငန်းများ၏လူမှုစီးပွားကျဆင်းစေပြီး နိုင်ငံ၏စီးပွားရေး ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုကိုလည်း နှောင့်နှေးစေနိုင်ပါသည်။

ထို့ကြောင့် ကမ္ဘာ့နိုင်ငံများနည်းတူ မြန်မာနိုင်ငံတွင်လည်း ဂေဟစနစ်တည်ငြိမ်ရေးအတွက် အလွန်အရေးပါသော ရေဝပ်ဒေသများထိန်းသိမ်းရေးကို နိုင်ငံအဆင့် စဉ်ဆက်မပြတ်အကောင်အထည်ဖော်နိုင်ရန် ရေဝပ်ဒေသထိန်းသိမ်းစီမံအုပ်ချုပ်ခြင်းဆိုင်ရာ အမျိုးသားအဆင့်ကော်မတီ (National Wetland Committee) ကို လည်း ၂၀၁၆ ခုနှစ်က စတင်ဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး “အမျိုးသားရေဝပ်ဒေသမူဝါဒနှင့် မဟာဗျူဟာလုပ်ငန်းများ” ကို ၂၀၁၉ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလတွင် စတင်ရေးဆွဲအကောင်အထည်ဖော်ဆောင်ရွက်လျက်ရှိပါသည်။    မြန်မာနိုင်ငံ၏အမျိုးသားရေဝပ်ဒေသမူဝါဒ(၆) ရပ်ဖြစ်သည့် ကာကွယ်ခြင်း၊ အကျိုးရှိစွာအသုံးပြုခြင်း၊ ဖွံ့ဖြိုးရေးလုပ်ငန်းစီမံချက်များတွင်  ရေဝပ်ဒေသတန်ဖိုးများကို ထည့်သွင်းခြင်း၊ ပူးပေါင်းပါဝင်လာခြင်း၊ သိမြင်နိုးကြားမှုမြှင့်တင်ခြင်း၊ ဒေသနှင့်နိုင်ငံတကာ ရေဝပ်ဒေသအစီအစဉ်များတွင် ပါဝင်ခြင်းစသည့် မူဝါဒလုပ်ငန်းစဉ်များ အောင်မြင်စေရန် အထူးအရေးကြီးပါသည်။

ထို့ကြောင့်လည်း ရမ်ဆာကွန်ဗင်းရှင်းအဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံဖြစ်သည့် မြန်မာနိုင်ငံအနေဖြင့် ရေဝပ်ဒေသဂေဟစနစ်နှင့် ရေပျော်ငှက်ထိန်းသိမ်းရေးလုပ်ငန်းများ၌ မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုကို နိုင်ငံတကာက သိမြင်နိုင်စေရန်၊ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်နှင့် ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲထိန်းသိမ်းရေးတို့၌ ရေဝပ်ဒေသများ၏ အရေးကြီးသည့် အခန်းကဏ္ဍကို ပြည်သူလူထုနှင့် ဆက်စပ်ပတ်သက်သူများအကြား ပိုမိုသိရှိနားလည်စေရန်နှင့်ဆက်စပ်ပတ်သက်သူများအကြား ရေဝပ်ဒေသထိန်းသိမ်းကာကွယ်ခြင်း၊ စီမံအုပ်ချုပ်ခြင်းနှင့်အကျိုး

ရှိစွာအသုံးချခြင်းတို့တွင် ပူးပေါင်းပါဝင်မှု ပိုမိုအားကောင်းလာစေရန် ရည်ရွယ်ချက်များဖြင့် ကမ္ဘာ့ရေဝပ်ဒေသများနေ့ အထိမ်းအမှတ်အခမ်းအနားကို နှစ်စဉ်ကျင်းပလျက်ရှိပါသည်။

“Protecting Wetlands  for  Our Common Future” “အနာဂတ်ဘဝဖူလုံဖို့ ရေဝပ်ဒေသများကာကွယ်စို့” ဟူသည့် ယခုနှစ်    ကမ္ဘာ့ရေဝပ်ဒေသများနေ့ ဆောင်ပုဒ်နှင့်အညီ   ကောင်းမွန်သော အနာဂတ်များပိုင်ဆိုင်နိုင်ရန် ရေဝပ်ဒေသများ ထိန်းသိမ်းကာကွယ်ခြင်းနှင့်စီမံအုပ်ချုပ်ခြင်းများတွင် ဆက်စပ်ပတ်သက်သည့် ဌာနများ၊ အဖွဲ့အစည်းများ၊ ဌာနေ

တိုင်းရင်းသားများ၊ ဒေသခံပြည်သူများ အားလုံးတက်ကြွစွာ   ပူးပေါင်းပါဝင်ပေးကြပါရန်   အလေးထားတိုက်တွန်းနှိုးဆော်လျက် ကမ္ဘာ့ရေဝပ်ဒေသများနေ့ကို ဂုဏ်ပြုလိုက်ပါသည်။      ။

Source: Myawady Web Portal

ကမ္ဘာ့ကားဈေးကွက်တွင်  ဘက်ထရီလျှပ်စစ်သုံးကားများကို  ပိုမိုတောင်းဆိုလာရာ ကားထုတ်လုပ်သည့်နိုင်ငံများက EV ဟု အတိုကောက်ခေါ်သည့် လျှပ်စစ်ကားများ၏   စွမ်းဆောင်ရည်များကိုမြှင့်တင်ပြီး   အပြိုင်အဆိုင်ထုတ်လုပ်လာသောကြောင့်  EV ကားဈေးကွက်မှာ  တစ်ကမ္ဘာလုံးတွင် ကျယ်ပြန့်လာလျက်ရှိသည်။

လျှပ်စစ်ကားများကို အသစ်အဆန်းတစ်ခုဟု လူအများကထင်ကြသော်လည်း  အမှန်တကယ်တွင် ၎င်းတို့သည် ရာစုနှစ်တစ်ခုကျော်ရှိနေပြီဖြစ်သည်။ ၁၈၀၀ ပြည့်နှစ်ကာလ အစောပိုင်းတွင်အခြေခံ လျှပ်စစ်ကားမော်ဒယ်များသည်  ယနေ့ခေတ်ပေါ်နည်းပညာများအထိ  တိုးတက်ပြောင်းလဲလာခြင်းဖြစ်သည်။ လျှပ်စစ်ကားများ၏ သမိုင်းကြောင်းကို ပြန်ကောက်ရသော် ၁၈၂၈ ခုနှစ်တွင်ဟန်ဂေရီအင်ဂျင်နီယာ   အန်ယော့ဂျက်လစ်က အခြေခံမော်တာဖြင့်မောင်းနှင်သည့် ယာဉ်ငယ်ပုံစံကိုလည်းကောင်း၊ ၁၈၃၀ ပြည့်နှစ်တွင် စကော့တလန်တီထွင်သူ ရော့ဘက်အန်ဒါဆင်က အားပြန်မသွင်းနိုင်သော ဘက်ထရီများဖြင့်မောင်းနှင်သည့် ပထမဆုံး လျှပ်စစ်ရထားကိုလည်းကောင်း၊ အမေရိကန်လူမျိုးသောမတ်ဓာဗန်ပေါ့က    ဘက်ထရီစွမ်းအင်သုံးစက်ခေါင်းငယ်တစ်ခုကိုလည်းကောင်း   ဖန်တီးတီထွင်ခဲ့ကြသည်။

ယင်းနောက် ၁၈၃၄  ခုနှစ်တွင်  အမေရိကန် ဓာတုဗေဒပညာရှင် မော်ရစ်ဟာမန်းဗွန်ဂျာကိုဘီက  အားပြန်သွင်းနိုင်သော ဘက်ထရီအသုံးပြုလျှပ်စစ်လှေငယ်တစ်စင်းကိုလည်းကောင်း၊ ၁၈၅၉ခုနှစ်တွင် ပြင်သစ်တီထွင်သူ ဂတ်စတန်ပလန်တဲက လျှပ်စစ်ကားများအတွက်  ယုံကြည်စိတ်ချရသောစွမ်းအင်အရင်းအမြစ်ကိုပံ့ပိုးပေးသည့် ပထမဆုံးသော ခဲအက်စစ်ဘက်ထရီကိုလည်းကောင်း၊  ပြင်သစ်တီထွင်သူ ဂူစတတ်ထရုက  ၁၈၈၁  ခုနှစ်တွင်သုံးဘီးတပ်လျှပ်စစ်ကား၊ ၁၈၈၈  ခုနှစ်တွင်လေးဘီးတပ် လျှပ်စစ်ကားတို့ကိုလည်းကောင်းဖန်တီးတီထွင်ခဲ့ပြီး ဂျာမန်အင်ဂျင်နီယာ  အန်ဒရီဖလော့ကန်က ပထမဆုံးလျှပ်စစ်ကားကို ၁၈၈၈ ခုနှစ်မှာပင် လူသိရှင်ကြားစမ်းသပ်ခဲ့သည်။

၁၈၈၉ ခုနှစ်တွင်  အမေရိကန်လူမျိုး ဝီလီယံမောရစ်ဆင်က  အားပြန်သွင်းနိုင်သော ဘက်ထရီ အသုံးပြုကာ အမြင့်ဆုံးအမြန်နှုန်း တစ်နာရီလျှင်၆ မိုင်မှ ၈ မိုင်နှုန်းဖြင့် မိုင် ၂၀ ကျော်မောင်းနှင်နိုင်သည့်လျှပ်စစ်ကားတစ်စင်းကို    တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး လူစိတ်ဝင်စားမှုများစွာရရှိခဲ့သည်။   ၂၀ ရာစုအစောပိုင်းကာလတွင်  ဘိတ်ကာလျှပ်စစ်၊ ကိုလန်ဘီယာနှင့် ဒက်ထရွိုက်လျှပ်စစ်ကဲ့သို့သော ကုမ္ပဏီများကထွန်းသစ်စစျေးကွက်တွင်  လျှပ်စစ်ကားလုပ်ငန်းလျင်မြန်စွာဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်စေရန် တွန်းအားပေးဆောင်ရွက်ခဲ့ကြသည်။

သို့သော် ၁၉၂၀ ပြည့်နှစ်များတွင် လောင်စာစွမ်းအင်သုံးကားများတီထွင်လာခြင်း၊ ကြီးမားသောရေနံသိုက်များနှင့် ပိုမိုကောင်းမွန်သော ဓာတ်ငွေ့သိုက်များကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခြင်း၊ နေရာတိုင်းတွင်ဓာတ်ဆီဆိုင်များပေါ်လာပြီး ဆီအမြန်ဖြည့်နိုင်ခြင်းတို့ကြောင့် လျှပ်စစ်ကားများ၏အခန်းကဏ္ဍသည်မှေးမှိန်ခဲ့ရသည်။

ရေနံအကျပ်အတည်းကာလဖြစ်သော ၁၉၇၀ ပြည့်နှစ်ဝန်းကျင်တွင်   အစားထိုးလောင်စာသုံးကားများကို   တစ်ဖန်စိတ်ဝင်စားလာကြသည်။ လောင်စာဆီပြတ်လပ်မှု၊  ဈေးနှုန်းကြီးမြင့်မှုနှင့်သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ အကျိုးသက်ရောက်မှုများအပေါ်  စိုးရိမ်မှုများကြောင့် အစိုးရများနှင့်ကားထုတ်လုပ်သူများက ရုပ်ကြွင်းလောင်စာအပေါ် မှီခိုအားထားမှုကိုလျှော့ချရန်    နည်းလမ်းအဖြစ်လျှပ်စစ်ကားများကို ပြန်လည်အသုံးပြုရန်စဉ်းစားဆောင်ရွက်လာသည်။ ထို့နောက် သုတေသီများသည်ရှေ့ပြေးပုံစံအသစ်များနှင့် စမ်းသပ်မော်တော်ကားပုံစံများကို တီထွင်ထုတ်လုပ်ခြင်း၊ ဘက်ထရီနည်းပညာ၊ အားသွင်းစခန်းများနှင့် တစ်ကြိမ်အားသွင်းရုံဖြင့်   ခရီးဝေးသွားနိုင်စေပြီး    စိန်ခေါ်မှုများကိုဖြေရှင်းခြင်းတို့ဖြင့် လျှပ်စစ်ကားများကို တစ်ဖန်ပြန်လည်ဆန်းသစ်တီထွင်မှုများကို လုပ်ဆောင်ခဲ့ကြသည်။

နည်းပညာများ   အရှိန်အဟုန်ဖြင့်တိုးတက်လာသည်နှင့်အမျှ  ၂၁  ရာစု၏ လျှပ်စစ်ကားလုပ်ငန်းတွင်   ဘက်ထရီနည်းပညာ၊   ကားဒီဇိုင်းများနှင့် ပိုမိုကောင်းမွန်သော စွမ်းဆောင်ရည်များပေါ်ပေါက်လာသည်။   အထူးသဖြင့်   လီသီယမ်-အိုင်းယွန်းဘက်ထရီများဖြင့်   ဘက်ထရီနည်းပညာသည်   အထင်ကြီးလောက်သောတိုးတက်မှုများရရှိခဲ့သည်။  ၎င်းဘက်ထရီများသည် စွမ်းအင်ပမာဏကို    ပိုမိုသိမ်းဆည်းနိုင်ပြီး   မြန်ဆန်စွာ အားသွင်းနိုင်သည်။ ထိုသို့ လီသီယမ်-အိုင်းယွန်းဘက်ထရီများ၏အောင်မြင်မှုနှင့်အတူ နောက်ပိုင်းထွက်ပေါ်လာသော ဘက်ထရီနည်းပညာအသစ်များကြောင့် ကျယ်ပြန့်သော လျှပ်စစ်ကားဈေးကွက်ကို ဖြစ်ပေါ်လာစေသည်။

လျှပ်စစ်ကားများကိုအသုံးပြုခြင်းဖြင့်  ရရှိနိုင်သော  အကျိုးကျေးဇူးများစွာရှိသည်။  ထိုအကျိုးကျေးဇူးအနက် အဓိကကျသော အကျိုးကျေးဇူးများကိုဖော်ပြလိုပါသည်။

၁။ ပတ်ဝန်းကျင်အပေါ်သက်ရောက်မှုနည်းပါးခြင်း လျှပ်စစ်ကားများသည်  ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုက်ဓာတ်ငွေ့များနှင့်အတူ   ဖန်လုံအိမ်ဓာတ်ငွေ့များထုတ်လွှင့်မှုမရှိသည့်အတွက် ပတ်ဝန်းကျင်အပေါ်ဆိုးကျိုးများသက်ရောက်မှု အလွန်နည်းပါးစေပါသည်။  ထို့ကြောင့် လေထုညစ်ညမ်းမှုကိုလျော့နည်းစေပြီး ပတ်ဝန်းကျင်ထိခိုက်မှုကို  ကာကွယ်နိုင်သည်။

၂။  ပြန်လည်ပြည့်ဖြိုးမြဲဖြစ်သော လျှပ်စစ်စွမ်းအင်ကိုအသုံးပြုခြင်း

လျှပ်စစ်ကားများသည် လျှပ်စစ်ဓာတ်အားကိုသာ အဓိကသုံးစွဲခြင်းဖြစ်သည်။     အဆိုပါလျှပ်စစ်ဓာတ်အားများကို    ပြန်လည်ပြည့်ဖြိုးမြဲစွမ်းအင်အရင်းအမြစ်များဖြစ်သော  ရေအား၊  လေအား၊နေရောင်ခြည်စွမ်းအင်များမှတစ်ဆင့် ရယူနိုင်သည်။

၃။ ရေရှည်ကုန်ကျစရိတ်နည်းပါးခြင်း

လျှပ်စစ်ကားများတွင်   ရုပ်ကြွင်းလောင်စာစွမ်းအင်သုံးကားများကဲ့သို့   လည်ပတ်နေသည့်အင်ဂျင်အစိတ်အပိုင်းများမပါဝင်ခြင်း၊ ဈေးနှုန်းသက်သာစွာရရှိနိုင်သော  လျှပ်စစ်စွမ်းအင်ကိုသာအသုံးပြုခြင်းတို့ကြောင့် ရုပ်ကြွင်းလောင်စာစွမ်းအင်သုံးကားများနှင့်နှိုင်းယှဉ်ပါက ရေရှည်ကုန်ကျစရိတ်အလွန်နည်းပါးသည်။

၄။ အသံဆူညံမှုနည်းပါးခြင်း

လျှပ်စစ်ကားများသည်   ရုပ်ကြွင်းလောင်စာစွမ်းအင်သုံးကားများကဲ့သို့     အင်ဂျင်အစိတ်အပိုင်းများမပါဝင်သည့်အတွက် အသံဆူညံမှုနည်းပါးသည်။ 

၅။ နည်းပညာ အကျိုးကျေးဇူးများရရှိနိုင်ခြင်း

ယနေ့ခေတ် လျှပ်စစ်ကားများတွင်   အလိုအလျောက်မောင်းစနစ်၊ မောင်းသူမဲ့စနစ်၊ အစရှိသည့်အဆင့်မြင့်နည်းပညာများပါဝင်လာသောကြောင့် အသုံးပြုသူများအနေဖြင့် နည်းပညာဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု၏ အကျိုးကျေးဇူးများစွာကိုရရှိနိုင်သည်။

ကမ္ဘာတစ်ဝန်းရှိ   အစိုးရများသည် ပြည်သူများအနေဖြင့်   ရုပ်ကြွင်းလောင်စာသုံးကားများမှလျှပ်စစ်ကားများကို   ပြောင်းလဲအသုံးပြုရန် အားပေးလျက်ရှိသည်။ ထိုသို့အားပေးမှုတွင် အခွန်များလျှော့ပေးခြင်း၊ လျှော့ဈေးများဖြင့် ရောင်းချစေခြင်း အစရှိသည့် မက်လုံးပေးဆွဲဆောင်မှုများလည်းပါဝင်သည်။ ထို့ပြင် အားသွင်းရုံမျှကဲ့သို့ အခြေခံအဆောက်အဦများအတွက်    ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုများကိုလည်း လုပ်ဆောင်ပေးလျက်ရှိသည်။

အနာဂတ်တွင်  ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်သည့် ပိုမိုတိုးတက်သော ဘက်ထရီနည်းပညာ၊ မောင်းနှင်မှုနည်းပညာများ ပါဝင်လာမည့် လျှပ်စစ်ကားများကြောင့်   မော်တော်ကားဈေးကွက်နှင့်  လုပ်ငန်းကို အပြောင်းလဲကြီး ပြောင်းလဲစေနိုင်သည်။အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ စွမ်းအင်အေဂျင်စီ၏အဆိုအရ၂၀၅၀ ပြည့်နှစ်တွင် ဖန်လုံအိမ်ဓာတ်ငွေ့ထုတ်လွှတ်မှုသုညသို့ရောက်ရှိရန်သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးကဏ္ဍမှကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုက်ဓာတ်ငွေ့ထုတ်လွှတ်မှုကိုများစွာလျှော့ချရန်   လိုအပ်သည်ဟုသိရသည်။ယနေ့ကမ္ဘာ့လူသားများသည် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာပြဿနာများကို  ပိုမိုသိရှိလာပြီး  ဖန်လုံအိမ်ဓာတ်ငွေ့ထုတ်လွှတ်မှုကင်းစင်သော သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးလုပ်ငန်းကို တွန်းအားပေးလာသည်နှင့်အမျှ လျှပ်စစ်ကားများမှာ စံနှုန်းတစ်ခုဖြစ်လာမည်ဖြစ်သည်။

မြန်မာနိုင်ငံတွင် နိုင်ငံတော်အစိုးရက “Public Transportation အတွက် ခရီးတိုမြို့တွင်းပြေးဆွဲသည့် လျှပ်စစ်ယာဉ်များ၊  လျှပ်စစ်ဘတ်စကားများ  တင်သွင်းထုတ်လုပ်အသုံးပြုနိုင်ရေး  ပြည်တွင်း/ပြည်ပ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုများဖိတ်ခေါ်၍ ဆောင်ရွက်ရန်” လမ်းညွှန်ချက်ဖြင့် အမျိုးသားအဆင့် လျှပ်စစ်သုံးယာဉ်နှင့်ဆက်စပ်လုပ်ငန်းများ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေး ဦးဆောင်ကော်မတီကို ဖွဲ့စည်းအကောင်အထည်ဖော်ပြီး   ရှေ့ပြေးစီမံကိန်းကာလသတ်မှတ်ကာ  လျှပ်စစ်စွမ်းအင်သုံးယာဉ်များ တင်သွင်း/ထုတ်လုပ်ရေး၊  အများသုံးအားသွင်းရုံများ  တည်ဆောက်ရေးတို့အပါအဝင် လုပ်ငန်းများကို ဆောင်ရွက်လျက်ရှိသည်။ ထို့ကြောင့်   နိုင်ငံတော်အစိုးရအနေဖြင့်  အများသုံးသယ်ယူပို့ဆောင်ရေးကဏ္ဍတွင် အငှားယာဉ်များနှင့် ဘတ်စကားများကို လျှပ်စစ်စွမ်းအင်သုံးယာဉ်များသုံးစွဲခြင်းမှအစပြုကာ ရေရှည်တွင်ပြည်တွင်း၌ တပ်ဆင်ထုတ်လုပ်မှုများ ပြုလုပ်နိုင်ရန်အမျိုးသားအဆင့် ကြိုးပမ်းဆောင်ရွက် အကောင်အထည်ဖော်နေခြင်းသည် နိုင်ငံတော်နှင့် ပြည်သူအတွက်   အကျိုးဖြစ်ထွန်းစေမည်ဖြစ်ကြောင်း ရေးသားလိုက်ရပါသည်။    ။

Source: Myawady Web Portal

နိုင်ငံတော်တည်ဆောက်ရေးလုပ်ငန်းများကို ဆောင်ရွက်ရာတွင် နိုင်ငံတော်၏ အချုပ်အခြာအာဏာ ခက်မသုံးဖြာဖြစ်သည့် အုပ်ချုပ်ရေးမဏ္ဍိုင်၊ ဥပဒေပြုရေးမဏ္ဍိုင်နှင့် တရားစီရင်ရေးမဏ္ဍိုင် (၃) ရပ်ဖြင့် အပြန်အလှန်ထိန်းညှိဆောင်ရွက်ရပါသည်။ နိုင်ငံတော် တည်ငြိမ်အေးချမ်းရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုး တိုးတက်ရေးအတွက် အာဏာပိုင်အဖွဲ့အစည်းများ၏ စီမံအုပ်ချုပ်ရေးလုပ်ငန်းများ ဆောင်ရွက်နိုင်ရန် နိုင်ငံတော်နှင့်ပြည်သူလူထု လိုက်လျောညီထွေဖြစ်စေမည့် ဥပဒေများကို ပြဋ္ဌာန်းထုတ်ပြန်ရသကဲ့သို့ အာဏာပိုင်အဖွဲ့အစည်းများနှင့်ပြည်သူလူထု၏ ဆောင်ရွက်ချက်များသည် ပြဋ္ဌာန်းထားသော ဥပဒေများနှင့် ညီညွတ်မှုရှိစေရန် တရားစီရင်ရေးမဏ္ဍိုင်က ထိန်းကျောင်းတည့်မတ်ပေးရပါသည်။ ရှေးပဝေသဏီ ခေတ်အဆက်ဆက်တွင် မိမိနိုင်ငံနှင့် လိုက်လျောညီထွေရှိသည့် တရားစီရင်ရေး စနစ်များ ကျင့်သုံးခဲ့ပါသည်။  တရားဥပဒေစိုးမိုးမှု၊ တရားမျှတမှုနှင့် ပွင့်လင်းမြင်သာမှုတို့ တိုးတက် မြင့်မားလာစေရန် အလေးထား၍ ဥပဒေအရ ခုခံချေပခွင့်နှင့် အယူခံပိုင်ခွင့်ရရှိရေး စသည့် နိုင်ငံသားများ၏ အခွင့်အရေးများကိုလည်း ကာကွယ်စောင့်ရှောက် ဆောင်ရွက်လျက်ရှိပါသည်။ ယင်းတရားစီရင်ရေးစနစ်ကို အကောင်အထည်ဖော်နိုင်ရန် တရားစီရင်ရေးဆိုင်ရာ အဖွဲ့အစည်းများကို ပုံစံအမျိုးမျိုးဖွဲ့စည်း ဆောင်ရွက်ခဲ့ကြရာ တရားရုံး (Court) နှင့် ခုံရုံး (Tribunal) တို့မှာ အဓိကကျသည့် တရားစီရင်ရေး အဖွဲ့အစည်းများ ဖြစ်လာကြပါသည်။

တရားရုံး(Court) ၏ဝေါဟာရဖြစ်ပေါ်လာပုံနှင့် အဓိပ္ပာယ်

          တရားရုံး(Court) ဟူသောဝေါဟာရ၏ မူလအရင်းအမြစ်သည် လက်တင်ဘာသာစကား “Cohors” ဟူသော ဝေါဟာရမှ ဆင်းသက်လာခြင်းဖြစ်သည်ဟု သမိုင်းမှတ်တမ်းများတွင် တွေ့ရှိရပြီးအလုံပိတ်ဧရိယာ သို့မဟုတ် ခြံ ဟု အဓိပ္ပာယ်ရပါသည်။ အချိန်ကာလကြာမြင့်လာသည်နှင့်အမျှ Cohors ၏ အဓိပ္ပာယ်ကို တရားမျှတမှု၊ ညီမျှမှု၊ ရည်ရွယ်ချက်အမျိုးမျိုးအတွက် လူအများစုဝေး အဖြေရှာရာနေရာ ဟုအဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုလာကြပါသည်။ 

          အလယ်ခေတ်ဥရောပတွင် နိုင်ငံတော်၏ဘုရင် သို့မဟုတ် စီမံအုပ်ချုပ်သူ အဆင့်မြင့်အရာရှိ များကို ထိန်းကျောင်းသူများ၊ အကြံပေးပုဂ္ဂိုလ်များ သို့မဟုတ် မြင့်မြတ်သည့် ဂျူရီလူကြီးများ စုဝေးပြီး အငြင်းပွားမှုပြဿနာများကို ဆွေးနွေးအဖြေရှာ၍ ဆုံးဖြတ်ချက်များ ချမှတ် ဆောင်ရွက် ခြင်းဖြင့် တရားစီရင်ရေးဆိုင်ရာ လုပ်ငန်းစဉ်များ ရုပ်လုံးပေါ်စေခဲ့ကာ တရားရုံး (Court) ဟူသော အဓိပ္ပာယ် သက်ရောက်လာပါသည်။ ကမ္ဘာတစ်လွှား တရားမျှတမှုဆိုင်ရာအယူအဆ (Concepts of Justice) များ ပိုမိုတွင်ကျယ်လာသည်နှင့်အမျှ တရားရုံးများသည် အငြင်းပွားမှုပြဿနာများကို မျှတ မှန်ကန်စွာ ဆွေးနွေးအဖြေရှာနိုင်‌ရေးအတွက် ပြဋ္ဌာန်းထားသောဥပဒေများနှင့်အညီ တရားစီရင်ရေး ကိစ္စများကို  ဆောင်ရွက်သည့် နေရာ၊ ဌာန တစ်ခုအဖြစ် ယနေ့ခေတ်တိုင် ဆက်လက်တည်ရှိနေ ပါသည်။ 

ရှေးမူလအစ တရားရုံးများ

          မှတ်တမ်းများအရ ဘီစီ ၃၀၀၀ ဝန်းကျင်၌ ရှေးခေတ် အီဂျစ်နိုင်ငံတွင် တရားစီရင်ရေးစနစ်ကို ဆောင်ရွက်သည့် ရှေးအကျဆုံးသော  တရားရုံးများရှိခဲ့ကြောင်း လေ့လာတွေ့ရှိနိုင်ပါသည်။ ထိုတရားရုံးများ၌ အီဂျစ် ဖာရိုဘုရင်များသည် အငြင်းပွားမှုများကို အဆုံးအဖြတ်ပေးသည့် တရား သူကြီးများအဖြစ် ဆောင်ရွက်ကြပြီး ဒေသဆိုင်ရာတရားရုံးများက အသေးစားအငြင်းပွားမှု ပြဿနာ များကို ဖြေရှင်းဆောင်ရွက်ပေးခဲ့ကြပါသည်။ တရားစီရင်ဆုံးဖြတ်ရာတွင် ဘာသာရေးဆိုင်ရာ ကျင့်ထုံး များနှင့်အညီ ဆုံးဖြတ်လေ့ရှိပြီး တစ်ခါတစ်ရံ ယဇ်ပုရောဟိတ်များသည် တရားသူကြီးများအဖြစ် ခံယူ၍ အဆုံးအဖြတ်ပေးလေ့ရှိကြောင်း တွေ့ရှိရပါသည်။ “The Great Kenbet” သည် ကြီးလေးသော တရားစီရင်မှုများကို ကြားနာဆုံးဖြတ်သော အဓိကတရားရုံးဖြစ်ပြီး ဖာရိုဘုရင် သို့မဟုတ် ၎င်းက ခန့်အပ်သော အရာရှိများက ဥက္ကဋ္ဌအဖြစ် တာဝန်ယူကြရပေသည်။ 

          မက်ဆိုပိုတေးမီးယားခေတ် (ဘီစီ-၁၇၅၄) တွင် ဘုရင် ဟန်မူရာဘီ (King Hammurabi) သည်တရားစီရင်ရေးလုပ်ငန်းများ၌ တရားသူကြီးများက ကိုးကား၍ စစ်ဆေးအဆုံးအဖြတ်ပြုနိုင်ရန်အစောဆုံးနှင့် အပြည့်စုံဆုံးဖြစ်သည့် ဟန်မူရာဘီ ကိုဓဥပဒေ (Code of Hammurabi) ကို ရေးဆွဲခဲ့ ပါသည်။ နိုင်ငံတစ်ဝှမ်း ဘေဘီလုံတရားရုံးများ တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ဟန်မူရာဘီ ကိုဓဥပဒေကို တစ်ပြေးညီ ကျင့်သုံးဆောင်ရွက်စေကာ ထင်ရှားကျော်ကြားသည့် တရားစီရင်ရေးစနစ်တစ်ခုဖြစ်စေ ခဲ့ပါသည်။

          ရှေးဂရိနိုင်ငံရှိ အေသင်တရားရုံးများသည် ဒီမိုကရေစီ၏ အရေးပါသော အစိတ်အပိုင်းတစ်ခု ဖြစ်ခဲ့ပြီး ပြည်သူလူထုအနေဖြင့် ဂျူရီလူကြီးများက ကြားနာစီရင်ဆုံးဖြတ်ပေးသည့် ပြည်သူ့တရား စီရင်ရေးရုံးများသို့ အမှုများကို လွတ်လပ်စွာ တင်သွင်းနိုင်ပါသည်။ အေသင်ရှိ ထင်ရှားကျော်ကြားသည့် တရားရုံးများအနက် Heliaia Court သည် နိုင်ငံရေးနှင့် ဥပဒေရေးရာကိစ္စရပ်များ စီရင်ဆုံးဖြတ် ရာတွင် အဓိကအခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ခဲ့ပြီး တရားစီရင်ရေးအတွက် ဂျူရီလူကြီးများကို နိုင်ငံသားများက မဲပေးရွေးချယ်သည့်စနစ်ဖြင့် ခန့်အပ်သည့် တရားရုံးဖြစ်ပါသည်။

          ရောမအင်ပါယာခေတ်တွင် ပေါ်ပေါက်ခဲ့သည့် Roman Law သည် ခေတ်မီတရားစီရင်ရေး စနစ်များ ပေါ်ထွန်းလာစေရေးအတွက် အခြေခံအုတ်မြစ်ဖြစ်သည့် ဥပဒေတစ်ခုပင်ဖြစ်ပါသည်။ ပြည်သူ့တရားစီရင်ရေးကိစ္စရပ်များတွင် တရားသူကြီးများသာမက ရေမြေ့အရှင် ဧကရာဇ်မင်းကပါ ပါဝင်ဆုံးဖြတ်ပေးသည့် တရားရေးစနစ်များ ပေါ်ထွန်းခဲ့ပါသည်။ ရောမအင်ပါယာခေတ် ထင်ရှားသော တရားရုံးများအနက် The Praetor’s Court သည် ကြီးလေးသော ပြစ်မှုနှင့် တရားမမှုများကို စီရင်ဆုံးဖြတ်ပေးသည့် အဓိက တရားရုံးအဖြစ် ထင်ရှားခဲ့ပါသည်။ ရောမခေတ်တွင် သာမန်အငြင်း ပွားမှုမဟုတ်သော ကိစ္စရပ်များကို စီရင်ဆုံးဖြတ်ရန်နှင့် အယူခံအဆင့်ဆင့် တက်ရောက်နိုင်သည့် သီးခြားအထူးတရားရုံးများလည်း ပေါ်ပေါက်ခဲ့ပါသည်။

          အလယ်ခေတ် ဥရောပတွင် ပဒေသရာဇ်စနစ်ဖြင့် အုပ်ချုပ်ကြသဖြင့် တရားစီရင်ဆုံးဖြတ်မှု များသည် ပဒေသရာဇ်စနစ်နှင့် လျော်ညီသည့် တရားစီရင်မှုအသွင်ဆောင်ခဲ့ပါသည်။ ဒေသအာဏာပိုင် များသည် အလုပ်ရှင်နှင့် အလုပ်သမားအကြား အငြင်းပွားဖွယ်ကိစ္စရပ်များကို ဒေသတရားရုံးများ ဖွင့်လှစ်၍ ကြားနာစီရင်ဆုံးဖြတ်ပေးခဲ့ကြသည်။ ဘာသာရေးနှင့် ကိုယ်ကျင့်တရား ဆိုင်ရာကိစ္စရပ်များကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းသည့် တရားရုံးများလည်း ပေါ်ထွန်းခဲ့ပါသည်။ အင်္ဂလန်နိုင်ငံ၊ လန်ဒန်မြို့တွင် ၁၇ ရာစုခန့်က ဖွဲ့စည်းတည်ထောင်ခဲ့သည့် The Old Bailey တရားရုံးသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ထင်ရှားကျော်ကြားသည့် တရားရုံးများအနက် တစ်ခုဖြစ်ပြီး ကြီးလေးသော ရာဇဝတ်မှုများကို စီရင် ဆုံးဖြတ်ပေးလျက်ရှိသည့် တရားရုံးဖြစ်ပါသည်။

မျက်မှောက်ခေတ် တရားရုံးများ

          မျက်မှောက်ခေတ်တွင် တရားစီရင်ရေးဆိုင်ရာ အယူအဆများ ရှုပ်ထွေးကျယ်ပြန့်လာသည် နှင့်အမျှ ဒေသဆိုင်ရာတရားရုံးများ၊ နိုင်ငံတော်အဆင့် တရားရုံးများ၊ နိုင်ငံတကာအဆင့် တရားရုံး များအပြင် သီးခြားအထူးတရားရုံးများဟူ၍ အသွင်သဏ္ဍာန်မျိုးစုံဖြင့် ဖွဲ့စည်းဆောင်ရွက်လာကြ ပါသည်။ မျက်မှောက်ခေတ်တရားရုံးများသည် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေများနှင့်အညီ တရားစီရင် ရေးအာဏာ အပ်နှင်းခံရသည့် အဖွဲ့အစည်းများ ဖြစ်လာသည့်အလျောက် ပုံမှန်အားဖြင့် အမှီအခို ကင်းပြီး တရားမျှတမှုအတွက် သမာသမတ်ကျစွာ တရားစီရင်ရေးလုပ်ငန်းများကို စီမံဆောင်ရွက်ရသော လွတ်လပ်သည့် အဖွဲ့အစည်းများ ဖြစ်လာပါသည်။ ရှေးခေတ်နှင့် အလယ်ခေတ်တွင် ချမှတ်ဆောင်ရွက်ခဲ့သော စည်းမျဉ်းများနှင့် ကျင့်ထုံးများသည် ခေတ်ပြိုင် တရားစီရင်ရေးစနစ်ကို နက်ရှိုင်းစွာ လွှမ်းမိုးလျက်ရှိကြောင်းလည်း လေ့လာတွေ့ရှိနိုင်ပါသည်။

ခုံရုံး(Tribunal) ဝေါဟာရဖြစ်ပေါ်လာပုံနှင့် အဓိပ္ပာယ်

          ခုံရုံး(Tribunal) ဟူသောဝေါဟာရသည် Classical Roman Republic ၏ ခုံသမာဓိလူကြီးများ (Magistrates) ကို ရည်ညွှန်းသော လက်တင်ဘာသာ “Tribunes” မှ ဆင်းသက်လာခြင်း ဖြစ်သည်ဟု ဖွင့်ဆိုကြပြီး ခုံသမာဓိလူကြီးများက အမှုများကို ကြားနာစီရင်ဆုံးဖြတ်ရန်နေရာ “ခုံရုံး” ကို ဆိုလိုခြင်းဖြစ်ပါသည်။ ခုံသမာဓိရုံး၏ အယူအဆနှင့် ဆောင်ရွက်ချက်များသည် သီးခြား (Entity) အဖွဲ့အစည်း အဖြစ် ရပ်တည်၍ အုပ်ချုပ်ရေးအာဏာပိုင်များနှင့် အုပ်ချုပ်ခံ လူတန်းစားတို့အကြား အငြင်းပွားဖွယ် ကိစ္စရပ်များကို တရားစီရင်ရေးသဘောဆန်ဆန်ဖြင့် မျှတမှန်ကန်အောင် စီရင်ဆုံးဖြတ် ပေးရန်နှင့် တရားရုံးများ၏ တရားစီရင်ရေးလုပ်ငန်းစဉ်များဆောင်ရွက်ရာတွင် ဝန်ထုပ်ဝန်ပိုးကို လျှော့ချပေးခြင်း ဖြင့် တရားစီရင်ရေးကဏ္ဍမြန်ဆန်ထိရောက်မှုရှိစေရန် ရည်ရွယ်ပါသည်။

ရှေးမူလအစ ခုံရုံးများ

          ရောမခေတ်တွင် အုပ်ချုပ်သူလူတန်းစားတို့၏ ချိုးဖောက်မှုများကို စစ်ဆေးဖော်ထုတ်ရန်နှင့် ပြည်သူလူထု၏ အခွင့်အရေးကို ကာကွယ်စောင့်ရှောက်နိုင်ရန် ပြည်သူက ရွေးချယ်တင်မြှောက်သည့်ခုံသမာဓိလူကြီးများကို ခန့်အပ်တာဝန်ပေးကြပါသည်။ ခုံသမာဓိလူကြီးများသည် ပြည်သူလူထု သို့မဟုတ် နိုင်ငံတော်နှင့် သက်ဆိုင်သည့် အငြင်းပွားဖွယ်ကိစ္စရပ်များကို စစ်ဆေးဖော် ထုတ်ရန် အုပ်ချုပ်သူအာဏာပိုင်များနှင့် ပြည်သူများကို ခုံရုံးသို့ ဆင့်ခေါ်၍ စီရင်ပိုင်ခွင့်ရှိပါသည်။ အုပ်ချုပ်သူ များက ပြည်သူလူထုအပေါ် နိုင်ထက်စီးနင်းပြုခြင်းအတွက် ထိုခုံရုံးတွင် ခုခံချေပတောင်းဆိုနိုင်ရုံ မျှသာမက ချမှတ်သော ဆုံးဖြတ်ချက်များအပေါ် ကျေနပ်မှုမရှိပါက အယူခံဝင်ရောက်နိုင်သည့် အခွင့်အရေးများလည်းရှိကြပါသည်။ ရောမအင်ပါယာကျဆုံးပြီးနောက် အလယ်ခေတ် ဥရောပ တစ်ဝှမ်းတွင် ခုံရုံးများသည် သဘောသဘာဝ၊ ပုံစံအမျိုးမျိုးဖြင့် ဆက်လက်ကျယ်ပြန့်လာပါသည်။ ကိုးကွယ် ယုံကြည်မှုနှင့် အခြားသော ဘာသာရေးဆိုင်ရာ ပြစ်မှုများကို စုံစမ်းစစ်ဆေးရန် Church တည်ထောင်ခဲ့သည့် The  Inquisition ကဲ့သို့ အဖွဲ့အစည်းများသည်လည်း ထင်ရှားသောခုံရုံးများ ဖြစ်ခဲ့ကြပါသည်။

မျက်မှောက်ခေတ် ခုံရုံးများ

          မျက်မှောက်ခေတ်တွင် အုပ်ချုပ်သူအာဏာပိုင်များ၏ တရားစီရင်ရေးသဘောဆောင်သည့် (Quasi-judicial) ကိစ္စရပ်များကို  ဖြေရှင်းဆောင်ရွက်နိုင်ရန် ခုံရုံးများ ဖွဲ့စည်း၍ ကျယ်ပြန့်စွာ ဆောင်ရွက်လာကြပါသည်။ ဥပမာအားဖြင့် အလုပ်အကိုင်နှင့် အလုပ်သမားရေးရာ အငြင်းပွားမှု ပြဿနာများကို ဖြေရှင်းရန် အလုပ်သမားခုံသမာဓိအဖွဲ့များ ဖွဲ့စည်း၍ ဆောင်ရွက်လျက်ရှိပါသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ် အပြီးကာလ စစ်ရာဇဝတ်မှုများကို တရားစွဲဆိုနိုင်ရေးနှင့် သီးခြား ဥပဒေရေးရာ ပြဿနာများကို ဖြေရှင်းနိုင်ရန် Nuremberg Trials International War Crime Tribunal ကဲ့သို့သော နိုင်ငံတကာခုံရုံးများကိုလည်း ဖွဲ့စည်းထားရှိကြောင်း လေ့လာတွေ့ရှိနိုင်ပေသည်။

တရားရုံးနှင့် ခုံရုံး၏ ကွဲပြားခြားနားချက်

          တရားရုံးများနှင့် ခုံရုံးများသည် တရားစီရင်ရေးဆိုင်ရာ ကိစ္စရပ်များကို ဖြေရှင်းဆောင်ရွက် ပေးနေသည့် အဖွဲ့အစည်းများဖြစ်သော်လည်း စီမံခန့်ခွဲမှုနည်းလမ်းများနှင့် ဆောင်ရွက်ရသည့် လုပ်ထုံးလုပ်နည်းများအရ ကွဲပြားခြားနားမှု များစွာရှိနိုင်ပါသည်။ ထိုကွဲပြားခြားနားချက်များအနက်မှ အချို့ကို လေ့လာတင်ပြအပ်ပါသည် -

တရားရုံးနှင့် ခုံရုံးတို့၏ တရားစီရင်ပိုင်ခွင့်အာဏာနှင့် နယ်ပယ်

တရားရုံးများသည် ပိုမိုကျယ်ပြန့်သော တရားစီရင်ပိုင်ခွင့်ရှိပြီး အရပ်ဘက်၊ စစ်ဘက် ရာဇဝတ်မှုများနှင့် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေဆိုင်ရာ ကိစ္စရပ်များအပါအဝင် လေးနက်ရှုပ်ထွေးသော အမှုအခင်း များစွာကို ကြားနာစစ်ဆေး ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်း ရပါသည်။

ခုံရုံးများသည် စီမံခန့်ခွဲရေး၊ စီးပွားရေး၊ လူဝင်မှုကြီးကြပ်ရေး၊ အလုပ်သမားရေးရာ ကဲ့သို့သော သက်ဆိုင်ရာ နယ်ပယ်အလိုက် ကျွမ်းကျင်မှုလိုအပ်သည့် ကိစ္စရပ်များကို သတ်မှတ်ပြဋ္ဌာန်းပေးထား သည့် ဥပဒေနှင့်အညီ ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းရန် ဖွဲ့စည်းထားသည့် သီးခြားအထူးခုံရုံးများ ဖြစ်ပါသည်။

တရားရုံးနှင့် ခုံရုံးတို့၏ လုပ်ထုံးလုပ်နည်း

တရားရုံးများသည် တရားဝင်ချမှတ်ထားသော တရားစီရင်ရေးဆိုင်ရာ လုပ်ထုံးလုပ်နည်းများ၊ စီရင်ထုံးများ၊ ရှေးရိုးနည်းလမ်းများ၊ သက်သေ အထောက်အထားများကို ကိုးကားလိုက်နာရပြီး တစ်ခါတစ်ရံတွင် ပြဋ္ဌာန်းထားသည့် ဥပဒေများကို တင်းကြပ်စွာလိုက်နာရသဖြင့် လုပ်ထုံးလုပ်နည်း ကွဲလွဲတတ်သည့် ဆောင်ရွက်ချက်များ ဖြစ်ပေါ်လေ့ရှိပါသည်။

ခုံရုံးများသည် ယေဘုယျအားဖြင့် တင်းကြပ်စွာ လိုက်နာရသည့် လုပ်ထုံးလုပ်နည်း နည်းပါးပြီး မူဝါဒအရ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရန် လွယ်ကူ၍ ပိုမို မြန်ဆန်ထိရောက်သော လုပ်ထုံးလုပ်နည်းများကို ချမှတ်ဆောင်ရွက်ရပါသည်။

တရားသူကြီးများနှင့် ခုံအဖွဲ့ဝင်များ ခန့်အပ်ခြင်း

တရားရုံးများတွင် ဥပဒေပညာရပ်နှင့် တရားစီရင်ရေးဆိုင်ရာ အတွေ့အကြုံရင့်သန်ပြီး အရည် အချင်းပြည့်ဝသော ပုဂ္ဂိုလ်များကို တရားသူကြီးများအဖြစ် တာဝန်ပေးခန့်အပ်ရပါသည်။

ခုံရုံးများတွင်လည်း သာမန်အားဖြင့် ဥပဒေပညာရပ် ကျွမ်းကျင်သူများကို ခုံအဖွဲ့ဝင်များအဖြစ် ခန့်အပ်သော်လည်း ခုံရုံး၏ လုပ်ငန်း သဘောသဘာဝကို လိုက်၍ သက်ဆိုင်ရာ နယ်ပယ်မှ ကျွမ်းကျင် ပညာရှင်များကို အဖွဲ့ဝင်များအဖြစ် ခန့်အပ်ရပါသည်။ (ဥပမာအားဖြင့် ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှု ပြဿနာများကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းနိုင်ရန်အတွက် ဆေးဘက်ဆိုင်ရာပညာရှင်တစ်ဦးကို ခုံအဖွဲ့ဝင် အဖြစ် ခန့်ထားရမည်ဖြစ်ပါသည်)

အယူခံမှုလုပ်ငန်းစဉ်

တရားရုံးများတွင် သတ်မှတ်ထားသည့် တရားစီရင်ရေးစနစ်နှင့်အညီ လက်အောက်ခံ ဒေသန္တရ တရားရုံးမှ ချမှတ်သည့် အမိန့်ကို ကျေနပ်မှု မရှိပါက ချမှတ်သည့် အမိန့်နှင့်အတူ အထက် တရားရုံးအဆင့်ဆင့်သို့ အယူခံဝင်ရောက်နိုင်ပါသည်။ (အချို့သောနိုင်ငံများတွင် အယူခံဝင်ရောက်မှုကို အမြင့်ဆုံးတရားရုံးက ငြင်းပယ်လိုက်ပါက ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအရ နိုင်ငံသားများ၏ ရပိုင်ခွင့်နှင့် အညီ စာချွန်တော် လျှောက်ထားနိုင်သော အခွင့်အရေးများ ရှိပါသည်)

ခုံရုံးများတွင်မူ ချမှတ်သည့် ဆုံးဖြတ်ချက်ကို ကျေနပ်မှုမရှိပါက နစ်နာသည်ဟု ယူဆသူသည် ထိုခုံရုံးသို့ အယူခံဝင်ရောက်ခွင့်ရှိသည့် ယန္တရားတစ်ရပ်ရှိသကဲ့သို့ ဆုံးဖြတ်ချက်ချမှတ်သည့် ခုံရုံးထက် တစ်ဆင့်မြင့်တရားရုံး သို့မဟုတ် ခုံရုံးသို့အယူခံဝင်ရောက်နိုင်သည့် အခွင့်အရေးများလည်း ရှိပါသည်။ သို့သော် အယူခံဝင်မှုလုပ်ငန်းစဉ်များသည် ခုံရုံးများ၏ သဘောသဘာဝနှင့် တည်ဆဲ ဥပဒေအရ တာဝန်နှင့် လုပ်ပိုင်ခွင့်အပေါ် မူတည်၍ ကွဲပြားခြားနားမှုရှိနိုင်ပါသည်။

စီရင်ဆုံးဖြတ်ချက်များ

        တရားရုံးများ၏ စီရင်ဆုံးဖြတ်ချက်များသည် သဘောသဘာဝအရ ထိရောက်ကျယ်ပြန့်၍ သက်ရောက်မှုရှိသော ဆုံးဖြတ်ချက်များဖြစ်ပြီး နောင်တွင် ရည်ညွှန်းကိုးကားနိုင်သော စီရင်ထုံးများ အဖြစ် ထုံးဖွဲ့မှတ်တမ်းတင်နိုင်ပါသည်။

          ခုံရုံးများ၏ စီရင်ဆုံးဖြတ်ချက်များသည် ထိရောက် ကျယ်ပြန့်၍ သက်ရောက်မှုရှိသော စီရင် ဆုံးဖြတ်ချက်များ ဖြစ်သော်လည်း တရားရုံးများမှ ချမှတ်သည့် စီရင်ဆုံးဖြတ်ချက်များကဲ့သို့ နောင်တွင် ရည်ညွှန်းကိုးကားနိုင်သော စီရင်ထုံးများအဖြစ် မှတ်တမ်းမတင်နိုင်ပါ။

အမှုတင်သွင်းလျှောက်ထားနိုင်မှုနှင့် ကုန်ကျစရိတ်

          လုပ်ထုံးလုပ်နည်းများပြားသည့် တရားစီရင်ရေး လုပ်ငန်းစဉ်များနှင့်အညီ ဆောင်ရွက်ရခြင်းနှင့် ဥပဒေနှင့်အညီ ကိုယ်စားလှယ်လုပ်ငန်းများကို ဆောင်ရွက်ရခြင်းကြောင့် တရားရုံးတွင် အမှုတင်သွင်း လျှောက်ထားခြင်းသည် ကုန်ကျစရိတ်ပိုမိုများပြားပြီး အချိန်ပိုမို ကြာမြင့်နိုင်ပါသည်။

ခုံရုံးများတွင် အမှုတင်သွင်း လျှောက်ထားခြင်းသည် လုပ်ထုံးလုပ်နည်းအရ တရားရုံးများထက် ပိုမိုလွယ်ကူ၍ ကုန်ကျစရိတ် သက်သာပြီး မြန်ဆန်သည့် ဖြေရှင်းချက်ကို ရရှိစေနိုင်ပါသည်။

ပြည်ထောင်စုသမ္မတမြန်မာနိုင်ငံတော်၏ တရားစီရင်ရေးဆိုင်ရာ တရားရုံး (Court) များ

၂၀၀၈ ခုနှစ်၊ ပြည်ထောင်စုသမ္မတမြန်မာနိုင်ငံတော်၊ ဖွဲ့စည်းပုံအ‌ခြေခံဥပဒေအရ နိုင်ငံတော်၏ တရားစီရင်ရေးဆိုင်ရာ တရားရုံးများကို အောက်ပါအတိုင်း ဖွဲ့စည်းတည်ထောင်ထားရှိပါသည်-

(က)    ပြည်ထောင်စုတရားလွှတ်တော်ချုပ်

(ခ)     တိုင်းဒေသကြီးနှင့် ပြည်နယ်တရားလွှတ်တော်များ

(ဂ)     ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရ တိုင်းတရားရုံးများ

(ဃ)    ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့် ဒေသတရားရုံးများ

(င)     ခရိုင်တရားရုံးများ

(စ)     မြို့နယ်တရားရုံးများ

ပြည်ထောင်စုသမ္မတမြန်မာနိုင်ငံတော်၏ ထင်ရှားသော အထူးပြုခုံရုံး (Tribunal) များ

          (က)    နိုင်ငံတော်ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေဆိုင်ရာခုံရုံး

(၂၀၀၈ ခုနှစ်၊ ပြည်ထောင်စုသမ္မတမြန်မာနိုင်ငံတော်၊ ဖွဲ့စည်းပုံအ‌ခြေခံဥပဒေအရ ၂၀၁၁ ခုနှစ်၊ မတ်လ ၃၁ ရက်နေ့တွင် စတင်ဖွဲ့စည်းခဲ့ပါသည်)

          (ခ)     အခွန်အယူခံခုံအဖွဲ့ရုံး

(၂၀၁၈ ခုနှစ်၊ ဩဂုတ်လ ၁ ရက်နေ့တွင် ပြဋ္ဌာန်းသည့် အခွန်အယူခံခုံအဖွဲ့ဥပဒေအရ ၂၀၂၀ ပြည်နှစ်၊ ဇွန်လ ၂၂ ရက်နေ့တွင် ဥပဒေနှင့်အညီ စတင်ဖွဲ့စည်းခဲ့ပါသည်)

အချုပ်အားဖြင့်ဆိုသော် တရားရုံးများနှင့် ခုံရုံးများသည် အငြင်းပွားမှု ပြဿနာများကို ပြဋ္ဌာန်းထားသော ဥပဒေ၊ နည်းဥပဒေ၊ စည်းမျဉ်း၊ လုပ်ထုံးလုပ်နည်းများနှင့်အညီ ဖြေရှင်း ဆောင်ရွက်ရန် ဖြစ်သော်လည်း တရားရုံးသည် ခုံရုံးထက် တရားစီရင်ရေးဆိုင်ရာ လုပ်ငန်းစဉ်နှင့် လုပ်ထုံးလုပ်နည်း ပိုမိုများပြား၍ စီရင်ပိုင်ခွင့်အာဏာ ပိုမိုကျယ်ပြန့်ပါသည်။ တရားရုံးများတွင် တရားသူကြီးများအဖြစ် ဥပဒေပညာရပ်နှင့် တရားစီရင်ရေးဆိုင်ရာလုပ်ငန်းစဉ်များကို ကျွမ်းကျင်သော ပညာရှင်များကသာ ဆောင်ရွက်နိုင်ပါသည်။ ခုံရုံးများသည် နိုင်ငံတော်၏ မူဝါဒအရ ဖြစ်ပေါ် တည်ရှိ လာသည့် အထူးကိစ္စရပ်များကို သတ်မှတ်ပြဋ္ဌာန်းချက်များနှင့်အညီ ဖြေရှင်းဆောင်ရွက်နိုင်ရန် ဖွဲ့စည်းထားသည့် အထူး ခုံရုံးများဖြစ်ပြီး သက်ဆိုင်ရာ နယ်ပယ်အလိုက် ကျွမ်းကျင်ပညာရှင်များက ခုံအဖွဲ့ဝင်များအဖြစ် ဆောင်ရွက်နိုင်မည်ဖြစ်ပါကြောင်း လေ့လာတင်ပြလိုက်ရပါသည်။

ရည်ညွှန်းကိုးကားချက်များ

(၁)     ပြည်ထောင်စုသမ္မတမြန်မာနိုင်ငံတော် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ (၂၀၀၈)

(၂)      အခွန်အယူခံခုံအဖွဲ့ဥပဒေ(၂၀၁၈)

(၃)     ပြည်ထောင်စုတရားလွှတ်တော်ချုပ်ရုံး ဝက်ဘ်ဆိုဒ် (www.unionsupremecourt.gov.mm)

(၄)     နိုင်ငံတော်ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေဆိုင်ရာခုံရုံးဝက်ဘ်ဆိုဒ် (www.constitutionaltribunal.gov.mm)

(၅)     အခွန်အယူခံခုံအဖွဲ့ ဝက်ဘ်ဆိုဒ် (https://www.ratb.gov.mm)

(၆)     တရားစီရင်ရေးတွင် စီရင်ချက်၊ စီရင်ထုံးများ၏ အခန်းကဏ္ဍ ဆောင်းပါး (မောင်စာဂ)

(၇)     Differences between court and tribunal (https://lawboomi.com)

(၈)     Differences between court and tribunal (https://keydifferences.com/)

(၉)     Differences between court and tribunal (https://www.tutorialspoint.com/)

(၁၀)   How Did Early Judicial System? (https://www.dailyhistory.org/)

ထိပ်တန်း စီအီးအိုများ၏ ကြားနာပွဲ

၂၀၂၄ ခုနှစ်ကို နှုတ်ဆက်၍ ၂၀၂၅ ခုနှစ်သို့ ရောက်ခဲ့ပြီ။ ၂၀၂၄ ခုနှစ်တွင် ကမ္ဘာ့နိုင်ငံအသီးသီးတွင် စိတ်ဝင်စားဖွယ်ရာ သတင်းအဖြစ်အပျက်များစွာရှိခဲ့သည့်အနက် ဆိုရှယ်မီဒီယာ ပလက်ဖောင်းများနှင့်စပ်လျဉ်းသည့် သတင်းအဖြစ်အပျက်များကလည်း စိတ်ဝင်စားဖွယ်ဖြစ်ခဲ့သည်။ ယင်းသတင်းအဖြစ်အပျက်များထဲမှတစ်ခုအဖြစ် ၂၀၂၄ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ ၃၁ ရက်နေ့တွင် အမေရိကန် အထက်လွှတ်တော် တရားစီရင်ရေးကော်မတီကြားနာပွဲသတင်းက ကမ္ဘာ့သတင်းမီဒီယာများတွင် နေရာယူမြင်တွေ့ခဲ့ရသည်။

ယင်းကြားနာပွဲတွင် ကမ္ဘာ့လူသုံးအများဆုံး ဆိုရှယ်မီဒီယာပလက်ဖောင်းများမှ စီအီးအိုများကိုယ်တိုင် ကလေးသူငယ်များ၏ အွန်လိုင်းဘေးကင်းလုံခြုံရေး ဆောင်ရွက်ချက်များနှင့်စပ်လျဉ်းပြီး သက်သေထွက်ဆိုခဲ့ကြရသည်။ အွန်လိုင်းမှကလေးသူငယ်လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အမြတ်ထုတ်ခံရခြင်းနှင့်စပ်လျဉ်း၍ Facebook, Instagram, Threads နှင့် WhatsApp တို့၏ မိခင်ကုမ္ပဏီ ဖြစ်သည့် Meta ၏ CEO Mark Zuckerberg အပါအဝင် Discord ၊ Snap ၊ TikTok နှင့် X (ယခင် Twitter)စသည့် ဒစ်ဂျစ်တယ်ဆိုရှယ်မီဒီယာပလက်ဖောင်းများ ဝန်ဆောင်မှုပေးသည့် နည်းပညာကုမ္ပဏီကြီးများမှ CEO များ တစုတစည်းတည်း အမေရိကန်ကွန်ဂရက်လွှတ်တော်ရှေ့တွင် ပထမဦးဆုံးအကြိမ် ကြားနာစစ်ဆေးခဲ့ခြင်းလည်းဖြစ်သည်။

အထက်လွှတ်တော် တရားစီရင်ရေးကော်မတီ၏ ကြားနာစစ်ဆေးမှုအတွင်း အထက်လွှတ်တော်အမတ်များက အဆိုပါဆိုရှယ်မီဒီယာပလက်ဖောင်းများသည် ကလေးသူငယ်လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အလွဲသုံးစားပြုမှုများအား အွန်လိုင်းတွင် ပိုမိုလွယ်ကူစွာဆောင်ရွက်နိုင်စေရေး အထောက်အကူပြုလျက် ရှိနေကြောင်း၊ ယင်းတို့၏ Algorithm အသုံးပြုသည့် Content ဦးစားပေးဖော်ပြမှုနှင့် ကြော်ငြာထည့်သွင်းမှု ပုံစံများအပါအဝင် စီးပွားရှာသည့် ပုံသဏ္ဌာန်များသည် အလွန်အကျူးစွဲလမ်းစေသည့် Addictive features များ၊ သေကြောင်းကြံစည်ခြင်းနှင့် နေထိုင်စားသောက်မှုမူမမှန်ခြင်း (Suicide and eating disorders) များ၊ လက်တွေ့မကျသော အလှတရားစံနှုန်းများ (Unrealistic beauty standards)နှင့် ဆိုက်ဘာအနိုင်ကျင့်မှု (Cyber Bullying)များ စသည့်မလိုလားအပ်သည့် နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများကို အသက်မပြည့်သေးသည့် ကလေးသူငယ်များအပါအဝင် အသုံးပြုသူလူငယ်များက ထိခိုက်ခံစားရစေလျက်ရှိကြောင်းနှင့် ယင်းအပေါ်တွင် ဆိုရှယ်မီဒီယာပလက်ဖောင်းကုမ္ပဏီများက အသုံးပြုသူများအား ထိထိရောက်ရောက် အကာအကွယ်ပေးသည့် အစီအမံများမရှိဘဲ ငွေရှာဖို့သက်သက်သာလုပ်ဆောင်လျက်ရှိကြောင်း လွှတ်တော်အမတ်များက ပြောကြားခဲ့သည်။ ယင်းကြားနာပွဲသို့ လွှတ်တော်အမတ်များ၊ မီဒီယာများနှင့်အတူ ထိခိုက်ခံစားခဲ့ရသည့် (အချို့အသက် သေဆုံးခဲ့ရသည့်) ကလေးများ၏ မိဘများကိုယ်တိုင် တက်ရောက်ခဲ့ကြသည်ကို တွေ့ရသည်။

ကြားနာမှုအတွင်း Meta CEO Mark Zuckerberg နှင့် အခြား CEO များသည်အသက်မပြည့်သေးသည့်ကလေးငယ်များ ခေါင်းပုံဖြတ်အသုံးချခံရခြင်းနှင့် အန္တရာယ်ရှိသည့် ရေးသားဖော်ပြချက်များမှ ကာကွယ်ပေးရန် ၎င်းတို့ကုမ္ပဏီများ၏ အစီအမံနှင့် အားထုတ်ဆောင်ရွက်ချက်များနှင့်စပ်လျဉ်း၍ ပြင်းထန်သည့်မေးခွန်းများနှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။ ဆိုရှယ်မီဒီယာ ပလက်ဖောင်းများပေါ်တွင် ဖော်ပြချက်များကြောင့် ထိခိုက်နစ်နာခဲ့ရသည့် ကလေးများ၏ အတွေ့အကြုံများကို သက်ဆိုင်ရာ ကလေးငယ်များနှင့် မိဘများထံမှ မှတ်တမ်းတင်ထားသော သက်သေခံချက်ဖြင့် စတင်ကြားနာခဲ့ပြီး အဆိုပါကိစ္စရပ်များ၏ လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းအပေါ် သက်ရောက်မှုကို မီးမောင်းထိုးပြခဲ့သည်။

အွန်လိုင်းစွဲလမ်းမှုကြောင့် ပညာရေးထိခိုက်မှုမှသည် မိမိကိုယ်ကို သေကြောင်းကြံစည်ပြီး အသက်သေဆုံးသည်အထိ ဖြစ်ခဲ့ရသည့် ကလေးများ၏ ထိခိုက်နစ်နာမှုများအတွက် ဆိုရှယ်မီဒီယာပလက်ဖောင်းပိုင်ရှင် ဘီလျံနာများထံမှ လုံလောက်သည့်စာနာမှုကို ရှာဖွေနိုင်ရန် ကြိုးပမ်းမှုကို ၂၀၂၄ ခုနှစ် ကန့်လန့်ကာအဖွင့်မှာ မြင်တွေ့ခဲ့ရခြင်းပင်ဖြစ်သည်။

ကျင့်ဝတ်မဲ့ စီးပွားရေးကို ဥပဒေနှင့် ထိန်းကျောင်းရန်လိုအပ်

၂၁ ရာစု၏ ထုတ်ကုန်တစ်ခုဖြစ်သည့် ဉာဏ်ရည်တု(AI)နည်းပညာများနှင့် ပေါင်းစပ်ခဲ့ပြီးနောက်တွင် ဆိုရှယ်မီဒီယာပလက်ဖောင်းများ၏ ကောင်းကျိုးနှင့် ဆိုးကျိုးသက်ရောက်မှုများသည် ပိုမိုကြီးမားပြင်းထန်လာခဲ့သည်။ Deep Fake နည်းပညာကို အလွယ်တကူ လက်လှမ်းမီအသုံးပြု လာနိုင်မှုများကြောင့် သတင်းတု၊ သတင်းမှားနှင့် လုပ်ကြံဖန်တီးထားသည့် သတင်းများဖြန့်ဝေမှု၊ အမုန်းစကားဖြန့်ဝေမှုများမှတစ်ဆင့် လူ့အဖွဲ့ အစည်းအတွင်း မလိုလားအပ်သည့် ထိခိုက်နစ်နာစေမှုများ (Negative Externalities)ပိုတိုးလာစေခဲ့သည်။

ဆိုရှယ်မီဒီယာ ပလက်ဖောင်းများအနေဖြင့် လွတ်လပ်စွာထုတ်ဖော်ပြောဆိုခွင့်ကို အထောက်အကူပြုသည့် ကိရိယာများအဖြစ် တွင်တွင်ပြောဆို လျက်ရှိသော်လည်း တစ်ဖက်တွင် ကျင့်ဝတ်မဲ့စွာ စီးပွားရှာသည့် စားကျက်ကြီးတစ်ခုအဖြစ် မြင်တွေ့လာရသည်။ ဆိုရှယ်မီဒီယာ ပလက်ဖောင်းပိုင်ရှင်များက နေ့ချင်းညချင်း ဘီလျံနာများအဖြစ် ကြီးပွားလာသည့် အခြားတစ်ဖက်တွင် အကြမ်းဖက်သမားများနှင့် မသမာသူများက ဆိုရှယ်မီဒီယာ ပလက်ဖောင်းများကို ၎င်းတို့၏ နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေးလိုဘများအတွက် တလွဲအသုံးချလျက်ရှိသည့် အခြေအနေများကို တားဆီးဟန့်တားရန် ပျက်ကွက်ခဲ့သည်။

ယင်းကြောင့်ပင် ကမ္ဘာ့နိုင်ငံဒေသအသီးသီးတွင် ဆိုရှယ်မီဒီယာပလက်ဖောင်းများ၏ အပြုသဘောမဆောင်သည့် အကျိုးဆက်များမှ ရုန်းထွက်နိုင်ရေး အထူးသဖြင့် ကလေးသူငယ်များ၊ အမျိုးသမီးများ နှင့် သက်ကြီးရွယ်အိုများကဲ့သို့ ထိခိုက်လွယ်သည့် အုပ်စုဝင်များအတွက် ဆိုရှယ်မီဒီယာအသုံးပြုမှု ဘေးကင်းလုံခြုံရေးကို သက်ဆိုင်ရာ နိုင်ငံအလိုက် ဥပဒေပြုသူများနှင့် တာဝန်ရှိသူများက အလေးပေး လုပ်ဆောင်လာခဲ့ကြသည်။ မလေးရှားနိုင်ငံတွင်လည်း ဆိုရှယ်မီဒီယာပလက်ဖောင်းများ၏ ဝန်ဆောင်မှုများအား နိုင်ငံတွင်းလိုအပ်ချက်များနှင့် အညီဖြစ်စေရေးအတွက် အင်တာနက်အသုံးပြုသူများထံမှ စစ်တမ်းကောက်ယူရရှိမှုများအပေါ် အခြေခံ၍လိုအပ်သည့် စည်းမျဉ်းဥပဒေများကို မလေးရှားဆက်သွယ်ရေးနှင့် မာလ်တီမီဒီယာကော်မရှင်(MCMC)က ရေးဆွဲပြဋ္ဌာန်းခဲ့သည်။

မလေးရှားနိုင်ငံ၏ ဆိုရှယ်မီဒီယာပလက်ဖောင်း များ လိုင်စင်လျှောက်ထားခြင်းဆိုင်ရာမူဘောင်

မလေးရှားနိုင်ငံတွင် ဆိုရှယ်မီဒီယာပလက်ဖောင်းများနှင့် အင်တာနက်စာတိုပေးပို့ဝန်ဆောင်မှု ဆောင်ရွက်သည့် အက်ပလီကေးရှင်းများ၏ လုပ်ငန်းလိုင်စင်လျှောက်ထားခြင်းဆိုင်ရာ မူဘောင် (the licensing framework for internet messaging services and social media services)ကို MCMC က ရေးဆွဲ၍ ၂၀၂၄ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၁ ရက်နေ့တွင် အများပြည်သူထံသို့ စတင်မိတ်ဆက်ပေးခဲ့ပြီး ၂၀၂၅ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ ၁ ရက်နေ့တွင် ဥပဒေစတင်အသက်ဝင်စေခဲ့ပြီးဖြစ်သည်။

မလေးရှားနိုင်ငံ ဆက်သွယ်ရေးနှင့် မာလ်တီမီဒီယာအက်ဥပဒေ(CMA) (1998) အရ ရေးဆွဲ ပေါ်ပေါက်လာသည့် အဆိုပါမူဘောင်အသစ်အရ မလေးရှားနိုင်ငံတွင် အသုံးပြုသူ ၈ သန်းနှင့်အထက်ရှိသော အင်တာနက်စာတိုပေးပို့ခြင်းဝန်ဆောင်မှုများနှင့် ဆိုရှယ်မီဒီယာပလက်ဖောင်း ဝန်ဆောင်မှုပေးသူများသည် အက်ပလီကေးရှင်းဝန်ဆောင်မှုပေးသူ အတန်းအစားလိုင်စင် (ASP(C) Licence)ကို ရရှိ ထားရမည်ဖြစ်သည်။

လျှောက်ထားရာတွင် ၂၀၂၁ ခုနှစ်တွင် မိတ်ဆက်ခဲ့သည့် cloud လိုင်စင်ထုတ်ပေးခြင်း ဆိုင်ရာမူဘောင်ကဲ့သို့ပင် သတ်မှတ်ချက်နှင့်အညီ လျှောက်ထားရန်ဖြစ်ပြီး ဆန်းသစ်တီထွင်မှုများကို မထိခိုက်စေရေး လျှောက်ထားမှုလွယ်ကူစေရန် MCMC က မူဝါဒချမှတ်ထားသည်။ ASP(C) License ၏ သက်တမ်းမှာ တစ်နှစ်သတ်မှတ်ထားပြီး လိုင်စင်ကြေးကို မလေးရှားရင်းဂစ် ၂၅၀၀ သတ်မှတ်ထားသည်။ လိုင်စင်ရယူခြင်းမရှိဘဲ ဝန်ဆောင်မှုပေးသူများသည် ဒဏ်ငွေမလေးရှားရင်းဂစ် ၅၀၀၀၀၀ အထိနှင့်/သို့မဟုတ် ထောင်ဒဏ် ၅ နှစ်အထိချမှတ်ခံရနိုင်သည်။ ပြစ်မှုထင်ရှားစီရင်ခြင်းခံရပြီးနောက် ပြစ်မှုဆက်လက်ကျူးလွန်သည့်နေ့ တစ်ရက်တိုင်းအတွက် ရင်းဂစ် ၁၀၀၀ စီ ဒဏ်ငွေကိုလည်း ချမှတ်နိုင်သည်။ လိုင်စင်လိုအပ်ချက်ကို လိုက်နာရန်ပျက်ကွက်သော အဖွဲ့အစည်းတစ်ခု၏ စီမံခန့်ခွဲမှုတွင် ဒါရိုက်တာများ၊ အရာရှိ သို့မဟုတ် ပုဂ္ဂိုလ်များသည်လည်း တာဝန်ရှိသည်ဟု မှတ်ယူနိုင်ကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။

ဆိုရှယ်မီဒီယာပလက်ဖောင်း ဝန်ဆောင်မှုပေးသူများအနေဖြင့် ASP(C) လိုင်စင်လျှောက်ထားရန်အတွက် ကူးပြောင်းချိန်ကာလ ၅ လ(၂၀၂၄ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၁ ရက်နေ့မှ ၂၀၂၅ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ ၁ ရက်နေ့အထိ) သတ်မှတ်ခဲ့ပြီး ယင်းကာလအတွင်း ဝန်ဆောင်မှုပေးသူများအနေဖြင့် ဆိုက်ဘာအနိုင်ကျင့်မှု၊ အွန်လိုင်းလိမ်လည်မှုများ၊ လောင်းကစားနှင့် ကလေးသူငယ်များအား လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အမြတ်ထုတ်မှုများကဲ့သို့သော အွန်လိုင်းအန္တရာယ်များကို ၎င်းတို့၏ ပလက်ဖောင်းအသီးသီးမှ လျှော့ချနိုင်ရေး အားထုတ်မှုများလုပ်ဆောင်ရန် MCMC က တိုက်တွန်းခဲ့သည်။

မူဝါဒအသစ်နှင့် လွတ်လပ်စွာထုတ်ဖော်ပြောဆိုခွင့်

ဆိုရှယ်မီဒီယာပလက်ဖောင်းများနှင့် စပ်လျဉ်း၍ မလေးရှားနိုင်ငံက ၂၀၂၅ ခုနှစ်မှ စတင်ပြောင်းလဲ ကျင့်သုံးမည့် မူဘောင်အသစ်နှင့်စပ်လျဉ်း၍ ထုံးစံအတိုင်း အချို့သောစိုးရိမ်မှုများနှင့် ဝေဖန်မှုများ လည်း ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ထွက်ပေါ်လာခဲ့သည်။ အထူးသဖြင့် Article 19 ကဲ့သို့ လူ့အခွင့်အရေး တက်ကြွလှုပ်ရှားသည့် အဖွဲ့အစည်းများနှင့် Facebook ၏ မိခင်ကုမ္ပဏီဖြစ်သည့် Meta ဘက်မှ တာဝန်ရှိသူများက ၎င်းမူဘောင်အသစ်မှာ မလေးရှားနိုင်ငံ၏ လွတ်လပ်စွာထုတ်ဖော်ပြောဆိုခွင့်ကို ကန့်သတ်ရန်အစိုးရက ဥပဒေများကို အသုံးပြုလာခြင်းပေလောဟု မေးခွန်းထုတ်ခဲ့ကြပြီး ၎င်းတို့ ၏ စိုးရိမ်ပူပန်မှုများကို ဖော်ပြခဲ့ကြသည်။

သို့ရာတွင် ယင်းသို့ လိုင်စင်မူဘောင်သတ်မှတ်ချက်သည် ဆိုရှယ်မီဒီယာအသုံးပြုသူများကို အကာအကွယ်ပေးရန်အတွက် အစိုးရ၏ ကြီးမားသည့် ခြေလှမ်းတစ်ရပ်ဖြစ်ကြောင်း Kota Melaka မြို့တော်၏ လွှတ်တော်အမတ် Khoo Poay Tiong ကပြောကြားခဲ့ပြီး မလေးရှားဆက်သွယ်ရေးဝန်ကြီး Fahmi Fadzil ကလည်း ယခုမူဘောင်အသစ်သည် ဆိုရှယ်မီဒီယာ အသုံးပြုသူများအတွက် ရည်ရွယ်ထားခြင်းမရှိဘဲ မလေးရှားနိုင်ငံအတွင်း ကြော်ငြာဝင်ငွေများရယူခြင်းဖြင့် စီးပွားရေးအရ ဆောင်ရွက်လျက်ရှိသည့် ဆိုရှယ်မီဒီယာပလက်ဖောင်းများအတွက်သာ ရည်ရွယ်ခြင်းဖြစ်သဖြင့် လွတ်လပ်စွာ ထုတ်ဖော်ပြောဆိုခွင့်ကို ထိခိုက်စေခြင်းမရှိကြောင်း ပြောကြားထားသည်။

ယင်းသို့ ဆောင်ရွက်မှုသည် ပိုမိုလုံခြုံသော အွန်လိုင်းဂေဟစနစ် ဖန်တီးပေးနိုင်မည်ဖြစ်ပြီး အထူးသဖြင့် ကလေးများနှင့် မိသားစုများအတွက် ဆိုရှယ်မီဒီယာအသုံးပြုရာတွင် ပိုမိုကောင်းမွန်သော အတွေ့အကြုံကို ရရှိစေလိမ့်မည်ဖြစ်ကြောင်း MCMC က တုံ့ပြန်ခဲ့သည်။

လိုင်စင်လျှောက်ထားရန် ဆောင်ရွက်မှု

မလေးရှားနိုင်ငံတွင် အင်တာနက်နှင့်ဆိုရှယ် မီဒီယာအသုံးပြုမှုမှာ နှစ်စဉ်တိုးတက်လျက်ရှိပြီး www.statista.com ၏ ၂၀၂၄ ခုနှစ်က ထုတ်ပြန်သည့် စာရင်းအင်းများတွင် Facebook သည် မလေးရှား နိုင်ငံတွင်သုံးစွဲသူ ၂၂ ဒသမ ၃၅ သန်းရှိ၍ စုစုပေါင်း လူဦးရေ၏ ၆၄ ဒသမ ၈ ရာခိုင်နှုန်းကို လွှမ်းခြုံထားသည်။ နိုင်ငံရေးသတင်းများ အပါအဝင် သတင်းအချက်အလက်အများစုကို မလေးရှားနိုင်ငံသားများက Facebook မှတစ်ဆင့် ရရှိနေခြင်းဖြစ်သည်။ လက်ရှိထုတ်ပြန်သည့် ဆိုရှယ်မီဒီယာပလက်ဖောင်းလိုင်စင်ထုတ်ပေးခြင်းဆိုင်ရာ မူဘောင်သတ်မှတ်ချက်အရ မလေးရှားတွင် လိုင်စင်လျှောက်ထားရန် သတ်မှတ်ချက်အကျုံးဝင်သည့် ဆိုရှယ်မီဒီယာ ပလက်ဖောင်းများမှာ Facebook, Instagram, WhatsApp, Telegram, WeChat နှင့် TikTok အပါအဝင် ရှစ်ခုထက်မနည်း ရှိနေကြောင်း သိရသည်။

လက်ရှိအချိန်အထိ Tencent ၏ WeChat၊ ByteDance ၏ TikTok သည် ဤစည်းမျဉ်းအသစ်အရ လုပ်ငန်းလည်ပတ်ရန်လိုင်စင်များ လျှောက်ထားရယူထားပြီးဖြစ်ပြီး Telegram ကို လည်း MCMC က ဇန်နဝါရီလ ၂ ရက်နေ့က လုပ်ငန်းလုပ်ကိုင်ခွင့်လိုင်စင် ခွင့်ပြုပေးပြီးဖြစ်ကြောင်း သိရသည်။ ထို့အပြင် Facebook၊ Instagram နှင့် WhatsApp တို့၏ မိခင်ကုမ္ပဏီဖြစ်သည့် Meta အနေဖြင့် ယင်း၏ လူမှုကွန်ရက်မီဒီယာပလက်ဖောင်းများအတွက် လိုင်စင်လျှောက်ထားသည့် လုပ်ငန်းစဉ်အား စတင်ဆောင်ရွက်နေပြီဖြစ်ကြောင်း MCMC ၏ သတင်းထုတ်ပြန်ချက်များအရ သိရှိရသည်။

သို့ရာတွင် X (ယခင် Twitter)အနေဖြင့်မူ လိုင်စင်ထုတ်ပေးသည့် မူဘောင်ပါသတ်မှတ်ချက် တစ်ခုဖြစ်သည့် မလေးရှားတွင် အသုံးပြုသူအရေအတွက် ၈ သန်းမရှိဟုဆိုကာ လျှောက်ထားခြင်း မပြုသေးကြောင်းသိရသည်။ အလားတူ YouTube ၏ မိခင်ကုမ္ပဏီ Google ကလည်း ၎င်း၏ ဗီဒီယို မျှဝေခြင်းဆိုင်ရာ ဝန်ဆောင်မှုများသည် စာတိုပေးပို့သည့် အက်ပလီကေးရှင်းများနှင့် သဘာဝကွဲပြားသဖြင့် ဥပဒေပါ သတ်မှတ်ချက်နှင့် စပ်လျဉ်း၍ အငြင်းပွားမှုများအားဖော်ပြပြီး လိုင်စင်လျှောက်ထားခြင်းကိစ္စကို ဆွေးနွေးနေစဲဖြစ်ကြောင်း သိရှိရသည်။ တစ်ဖက်တွင် လိုင်စင်လျှောက်ထားခြင်းမရှိသည့် ဆိုရှယ်မီဒီယာပလက်ဖောင်းများနှင့် စာတိုပေးပို့မှု အက်ပလီကေးရှင်းများအနေဖြင့် ဥပဒေအရ စိစစ်အရေးယူမှုကို ရင်ဆိုင်ရနိုင်ဖွယ်ရှိနေသည်။

ထို့အပြင် ၂၀၂၅ ခုနှစ် အာဆီယံအလှည့်ကျ ဥက္ကဋ္ဌဖြစ်သည့် မလေးရှားနိုင်ငံအနေဖြင့် ဆိုရှယ်မီဒီယာပလက်ဖောင်းများနှင့် စာတိုပေးပို့မှု အက်ပလီကေးရှင်းများအား မူဝါဒကြီးကြပ်သည့် မူဘောင်တစ်ရပ်ကို စင်ကာပူနှင့် အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံအပါအဝင် အခြားအာဆီယံအဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများနှင့် အတူတကွ ပူးပေါင်းအကောင်အထည်ဖော်နိုင်ရေးအတွက် နှိုးဆော်ဆောင်ရွက်မှုများကိုလည်း တွေ့ရှိလာရသည်။

စောင့်ကြည့်ရမည့် အခြေအနေ

၂၀၂၄ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလအထိ ကမ္ဘာတစ်ဝန်းတွင် အင်တာနက်အသုံးပြုသူ ၅ ဒသမ ၅၂ ဘီလီယံရှိပြီး ယင်းပမာဏသည် ကမ္ဘာ့လူဦးရေ၏ ၆၇ ဒသမ ၅ ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်သည်။ ယင်းအနက်မှ စုစုပေါင်း၏ ၅ ဒသမ ၂၂ ဘီလီယံ သို့မဟုတ် ကမ္ဘာ့လူဦးရေ၏ ၆၃ ဒသမ ၈ ရာခိုင်နှုန်းသည် ဆိုရှယ်မီဒီယာအသုံးပြုသူများဖြစ်သည်။ လက်ရှိတွင် ဆိုရှယ်မီဒီယာပလက်ဖောင်းများသည် လူမှုအသိုက်အဝန်းကို အကျိုးပြုသည့် သာမန်ဆက်သွယ်ရေးကွန်ရက်နှင့် သတင်းအချက်အလက်ဖြန့်ချိရာနေရာ တစ်ခုမျှသာမဟုတ်ဘဲ အခွန်ဘဏ္ဍာစည်းကြပ်မှုလျော့ရဲစွာဖြင့် ကြော်ငြာခများ နိုင်ငံတွင်းမှ စီးထွက်ရာ၊ အစွန်းရောက် အကြမ်းဖက်အယူအဆများ ပေါက်ဖွားရာ၊ သတင်းတုသတင်းမှားနှင့် အမုန်းစကားတို့၏ မြစ်ဖျားခံရာ၊ အွန်လိုင်းလိမ်လည်မှုများ အလွယ်တကူဆောင်ရွက်ရာ နေရာများအဖြစ် လူမှုအသိုက်အဝန်းအတွက် မလိုလားအပ်သည့် အကျိုးဆက်များနှင့် အန္တရာယ်များကို ဆောင်ကြဉ်း လာလျက်ရှိနေပြီဖြစ်သည်။

ယင်းမလိုလားအပ်သည့် လူမှုဒုက္ခများကို လျှော့ချနိုင်စေရေးနိုင်ငံနှင့် ဒေသအဖွဲ့အစည်း အသီးသီးက လိုအပ်သည့် ဥပဒေများထုတ်ပြန်၍ ပြန်လည်ထိန်းကျောင်းလျက်ရှိရာ ၂၀၂၅ ခုနှစ် အာဆီယံအလှည့်ကျဥက္ကဋ္ဌဖြစ်သည့် မလေးရှားနိုင်ငံ၏ ဆောင်ရွက်ချက်များနှင့် ဆိုရှယ်မီဒီယာ ပလက်ဖောင်းများ၏ တုံ့ပြန်ဆောင်ရွက်ချက်များအား ဆက်လက်စောင့်ကြည့်ရမည့်အခြေအနေ ဖြစ်ပါသည်။

ကိုးကား-

https://www.demandsage.com/social-media-users/

https://apnews.com/article/meta-tiktok-snap-discord-zuckerberg-testify-senate-00754a6bea92aaad62585ed55f219932

https://insightplus.bakermckenzie.com/bm/technology-media-telecommunications_ 1/malaysia-licensing-of-social-media-and-internet-messaging-service-providers-from-1-january-2025-onwards

https://www.dataguidance.com/news/malaysia-mcmc-unveils-new-regulatory-framework-social

https://www.statista.com/statistics/617136/digital-population-worldwide/

Source: www.moi.gov.mm

ရှင်းကျန်းကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသဟာ တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံရဲ့ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသတစ်ခုဖြစ်ပြီးတော့ တရုတ်နိုင်ငံရဲ့အနောက်မြောက်ဘက် အာရှအလယ်ပိုင်းနှင့် အရှေ့အာရှဆုံရာမှာ တည်ရှိပါတယ်။ တရုတ်နိုင်ငံရဲ့အကြီးဆုံးပြည်နယ်ခွဲတစ်ခုဖြစ်ပြီး စတုရန်းကီလိုမီတာ ၁ ဒသမ ၆ သန်း ကျယ်ဝန်းပါတယ်။ ဒေသခံလူမျိုးစုစုပေါင်း ၂၅ သန်းခန့် နေထိုင်ပါတယ်။ ရှင်းကျန်းဒေသဟာ အလွန်လှပတဲ့နေရာတစ်ခုဖြစ်ပြီး ထူးခြားတဲ့သဘာဝအလှများနဲ့ပြည့်စုံကာ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုအလားအလာ အကောင်းဆုံးဖြစ်တဲ့အပြင် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုအခွင့်အလမ်း အကောင်းဆုံးနေရာတစ်ခုလည်းဖြစ်ပါတယ်။

ဒါ့ပြင် ရှင်းကျန်းဒေသဟာ ရှေးဟောင်းပိုးလမ်းမကုန်သွယ်မှုလမ်းကြောင်းအတွက် အချက်အချာကျတဲ့ဒေသတစ်ခုဖြစ်ပြီး အရှေ့နဲ့အနောက် မြို့ပြဖွံ့ဖြိုးရေးဖော်ဆောင်မှုတွေအတွက်လည်း ပေါင်းကူးတံတားသဖွယ် အရေးပါလျက်ရှိတဲ့နိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်တာကြောင့် (၆)ကြိမ်မြောက် ကမ္ဘာ့မီဒီယာထိပ်သီးညီလာခံကို ဆင်ဟွာသတင်းအေဂျင်စီနဲ့ ရှင်းကျန်းဒေသအစိုးရတို့ ပူးပေါင်းကာ အဆိုပါနေရာမှာ ကျင်းပခဲ့ခြင်းဖြစ်ကြောင်း သိရပါတယ်။

ရှင်းကျန်းဒေသဟာ ဥရောပတိုက်နဲ့ အာရှတိုက် နှစ်ခုပေါင်းထားတဲ့ ဥရောပအာရှတိုက်ကြီးရဲ့ အလယ်ဗဟိုမှာတည်ရှိပြီး မွန်ဂိုလီးယား၊ ရုရှား၊ ကာဇက်စတန်၊ ကာဂျစ္စတန်၊ တာဂျစ်ကစ္စတန်၊ အာဖဂန်နစ္စတန်၊ ပါကစ္စတန်နဲ့ အိန္ဒိယနိုင်ငံတို့နဲ့ လည်း နယ်နိမိတ်ချင်း ထိစပ်လျက်ရှိပါတယ်။ ရှင်းကျန်းဒေသဟာ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး အချက်အချာနေရာတစ်ခုဖြစ်ပြီး အာရှအလယ်ပိုင်း၊ အာရှအနောက်ပိုင်းနဲ့ အာရှတောင်ပိုင်းတို့ကို ချိတ်ဆက်ပြီး ဥရောပအထိ ခရီးလမ်းကြောင်းပွင့်နေ တဲ့ ဒေသတစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။ ရှေးခေတ်အချိန်တွေကတည်းက ရှင်းကျန်းဒေသဟာ ကုန်ပစ္စည်းတွေ စုဆောင်း၊ သိုလှောင်ဖြန့်ဖြူးရာ နေရာတစ်ခုဖြစ်သလိုအရှေ့နဲ့ အနောက်ကြားယဉ်ကျေးမှုပေါင်းစည်းရာ နေရာတစ်ခုလည်းဖြစ်ပါတယ်။ ရှင်းကျန်းဒေသဟာ ရှေးယခင်ကတည်းက အရာရှိ၊ အရာခံ၊ ကုန်သည် ပွဲစားတွေ ကုန်စည်ကူးသန်းသွားလာခဲ့ကြတဲ့ အတွက် တက်ကြွတဲ့ ပို့ကုန်၊ သွင်းကုန် ကုန်သွယ်မှု အငွေ့အသက်တွေဟာ အခုအချိန်အထိ နက်ရှိုင်းစွာ ကျန်ရှိနေပါတယ်။

ရှင်းကျန်းဒေသဟာ ရှေးခေတ်ပိုးလမ်းမပေါ်မှာ တည်ရှိတဲ့ အရေးကြီးတဲ့ လမ်းကြောင်းတစ်ခုဖြစ်ပါ တယ်။ ဒီနေ့ခေတ်မှာတော့ ပိုးလမ်းမသစ်လို့ ခေါ်နိုင် တဲ့ရပ်ဝန်းတစ်ခုလမ်းကြောင်းတစ်ခုပူးပေါင်းဆောင် ရွက်မှုဟာ ရှင်းကျန်းဒေသကို အခွင့်အလမ်းသစ်တွေ၊ ရှင်သန်တက်ကြွမှုတွေ ပြန်လည်ဆောင်ကြဉ်းပေး နေပြီဖြစ်ပါတယ်။ ရပ်ဝန်းတစ်ခု၊ လမ်းကြောင်းတစ်ခုရဲ့ ခိုင်မာတဲ့ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုနဲ့အတူ ရှင်းကျန်းဟာ ကုန်းတွင်း ပိတ်ဒေသမှ တရုတ်နိုင်ငံရဲ့ အနောက် ဘက်အထိ လမ်းဖွင့်ပေးပြီး အာရှနဲ့ ဥရောပကို ဆက်သွယ်ထားတဲ့ ရွှေရောင်လမ်းကြောင်းအဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့ပါတယ်။ အနောက်ဘက် ပင်လယ် ကုန်သွယ်ရေးစင်္ကြံလမ်းသစ်ရဲ့ ဘက်စုံသုံးရထား ဝန်ဆောင်မှုစနစ်ကို စတင်လိုက်တဲ့အတွက် ရှင်းကျန်းဟာ အာရှအလယ်ပိုင်းနဲ့ အာဆီယံနိုင်ငံတွေကို ချိတ်ဆက်ရာမှာ အချက်အချာကျတဲ့နေရာတစ်ခု ဖြစ်လာရုံသာမက အာရှအနောက်ဘက်နဲ့ ဥရောပကိုလည်း ချိတ်ဆက်လာနိုင်ခဲ့သလို ရပ်ဝန်းတစ်ခု၊လမ်းကြောင်းတစ်ခုကို အပြည့်အဝအသုံးချနိုင်ခဲ့ တဲ့အတွက်လည်း အရည်အသွေးမြင့်ကုန်ပစ္စည်းတွေကို ပင်လယ်နဲ့တောင်တန်းတွေ ဖြတ်ကျော်ပြီး ကမ္ဘာ့ဈေးကွက်အထိ လွယ်ကူစွာ တင်ပို့လာနိုင်ခဲ့ပြီ ဖြစ်ပါတယ်။

လျင်မြန်စွာဖော်ဆောင်လျက်ရှိ

ရှင်းကျန်းဒေသဟာ ပြည်တွင်း၊ ပြည်ပကုန်စည် စီးဆင်းလည်ပတ်မှုနဲ့အတူ ခေတ်မီဖွံ့ဖြိုးတိုးတက် တဲ့ စံနမူနာပြယုဂ်တစ်ခုဖြစ်လာဖို့ တက်ကြွစွာ လုပ်ဆောင်လျက်ရှိပါတယ်။ ရှင်းကျန်းဒေသဟာ အခွင့်အလမ်းတွေဝေမျှပေးရာ နေရာတစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။ ပြည်တွင်းနဲ့ နိုင်ငံတကာကဏ္ဍနှစ်ခုစလုံးမှာ ပွင့်လင်းမြင်သာစွာ စဉ်ဆက်မပြတ် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်လာမှုနဲ့အတူ အရင်းအမြစ်တွေ ပိုမိုပေါများလာတဲ့ဈေးကွက်ကြီးတစ်ခု၊ လမ်းပန်းဆက်သွယ်ရေးပိုမို အဆင်ပြေမှု၊ ပိုမိုကောင်းမွန်တဲ့ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု၊ ကုန်သွယ်မှုပိုမိုချောမွေ့လာမှုနဲ့ ပိုမိုဖော်ရွေတဲ့စီးပွားရေးပတ်ဝန်းကျင်တွေကို လျင်မြန်စွာ ဖော်ဆောင်လျက်ရှိပါတယ်။

ရှင်းကျန်းဒေသဟာ စွမ်းအင်နဲ့ ဓာတ်သတ္တု အရင်းအမြစ်တွေ ပေါကြွယ်ဝလှပါတယ်။ စွမ်းအင်နဲ့ ဓာတ်သတ္တု ၁၃ မျိုးဟာ ပထမတန်းစားတွေဖြစ်ပြီး ၅၆ မျိုးကတော့ အဆင့် (၅) မှာ ရှိပါတယ်။ ရှင်းကျန်း ဒေသဟာ စွမ်းအင်နဲ့ သဘာဝအရင်းအမြစ်အတွက် အလွန်ကြီးမားကျယ်ပြန့်တဲ့ ကုန်းမြေဒေသရှိတဲ့ အတွက် အကြီးစားရေနံနဲ့ သဘာဝဓာတ်ငွေ့ ထုတ်လုပ်တာတွေ၊ အကြီးစားကျောက်မီးသွေး ထုတ်လုပ်တာတွေ၊ ကျောက်မီးသွေးသုံးဓာတ်အား ပေးစက်ရုံ တည်ဆောက်တာတွေ၊ ကျောက်မီးသွေး ဓာတုအခြေခံစက်ရုံ တည်ဆောက်တာတွေ၊ အကြီး စားလေအားလျှပ်စစ်စက်ရုံ တည်ဆောက်တာတွေ အကြီးအကျယ်လုပ်ဆောင်နေတာကို တွေ့မြင် နိုင်မှာဖြစ်ပါတယ်။ဒါ့အပြင် စိုက်ပျိုးနိုင်တဲ့သစ်တော မြေတွေ၊ မျက်စိတစ်ဆုံးမြင်နိုင်တဲ့ မြက်ခင်းစိမ်း တွေ၊ လုံလောက်တဲ့နေရောင်ခြည်ရရှိမူတွေ၊ သင့်တော်တဲ့ ရာသီဥတုတွေက ဆန်စပါးနဲ့ တိရစ္ဆာန်ထွက်ကုန် ပစ္စည်းထုတ်လုပ်မှုတွေ၊ အရည်အသွေးမြင့်ဝါဂွမ်း ထုတ်လုပ်မှုတွေနဲ့ ထူးခြားကောင်းမွန်တဲ့ သစ်သီး တွေ စိုက်ပျိုးထုတ်လုပ်တဲ့နေရာမှာလည်း အလွန်ကို အထောက်အကူဖြစ်စေပါတယ်။ ရှင်းကျန်းဟာ လေစွမ်းအင်နဲ့ နေစွမ်းအင်သုံးမကုန်နိုင်အောင် အများအပြားရှိပြီး အကြီးအကျယ်ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု အတွက်လည်း အခြေအနေကောင်းတွေ အများကြီး ပိုင်ဆိုင်ထားတဲ့ဒေသဖြစ်ပါတယ်။ ဒေသအတွင်းနဲ့ ဒေသအပြင်မှာရှိတဲ့ လျှပ်စစ်ဓာတ်အားဖြန့်ဖြူး ရေးလုပ်ငန်းက လျှပ်စစ်ပိုးလမ်းမကြီးကို ဖန်တီးတည်ဆောက်ပေးပြီး ရှင်းကျန်းအတွက် မမျှော်မှန်း နိုင်လောက်တဲ့ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု အခွင့်အလမ်းတွေ ကို ယူဆောင်လာခဲ့ပါပြီ။ ရှင်းကျန်းဒေသမှာ မြစ်ချောင်းတွေ၊ ရေကန်တွေ အမြောက်အမြားရှိတဲ့အတွက် ရေအရင်းအမြစ်လည်း ပေါကြွယ်လှပါတယ်။

အလားအလာကောင်းများကို ဖြစ်စေ

သို့သော်လည်း ရှင်းကျန်းဒေသဟာ သဘာဝ အရင်းအမြစ်တွေကိုချွေတာပြီး ထိထိရောက်ရောက် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် အသုံးချနိုင်အောင် တိုးမြှင့် လုပ်ဆောင်ခဲ့ပါတယ်။ ထို့အတူ ခေတ်မီလယ်ယာ စိုက်ပျိုးရေးနည်းစနစ်တွေ၊ ရေချွေတာရေးနည်းစနစ်တွေ၊ စွမ်းအင်ချွေတာရေးနဲ့ ကာဗွန်လျှော့ချရေး နည်းပညာတွေကိုလည်း အသုံးပြုလျက်ရှိပါတယ်။ ရှင်းကျန်းဒေသဟာ စိမ်းလန်းတဲ့စက်မှုဖွံ့ဖြိုးရေး အတွေးအခေါ်ကို လက်ကိုင်ပြုထားတဲ့အတွက် အဓိကစက်မှုလုပ်ငန်းတွေဟာ စရိတ်စကများပြားခြင်းကိုအဆုံးသတ်ပြီး ကာဗွန်လျှော့ချ ထုတ်လုပ်ရေး ဆိုင်ရာ အသွင်ကူးပြောင်းရေးလုပ်ငန်းစဉ်တွေကို အရှိန်မြှင့်တင်လုပ်ဆောင်လျက်ရှိပါတယ်။ ရှင်းကျန်း ဒေသဟာ ဂေဟစနစ်ထိန်းသိမ်းမှုနဲ့ သဲကန္တာရ ထိန်းချုပ်မှုမှာလည်းအားကောင်းပါတယ်။ ရှင်းကျန်း ဒေသရှိ တာလီမခန်းလို့ခေါ်တဲ့ သဲကန္တာရဟာ တရုတ်နိုင်ငံရဲ့ အကြီးဆုံးသဲကန္တာရကြီးတစ်ခု ဖြစ်ပါ တယ်။ အဲဒီသဲကန္တာရကြီးကို အဘက်ဘက်က တိုးတက်ကောင်းမွန်အောင် လုပ်ဆောင်လျက်ရှိသလို တရုတ်နိုင်ငံရဲ့ အရှေ့မြောက်၊ မြောက်နဲ့ အနောက်မြောက်ဘက်မှာရှိတဲ့ ခါးပတ်လမ်း အစီအစဉ်ရဲ့ အရေးပါတဲ့ အဓိကလုပ်ငန်းစီမံကိန်းတွေကိုလည်း အကောင်အထည်ဖော်လျက်ရှိပါတယ်။ အဲဒီစီမံကိန်း တွေဟာ ရပ်ဝန်းတစ်ခု၊ လမ်းကြောင်းတစ်ခုရဲ့ မိုးနည်းရေရှားဒေသတွေမှာ ရှိတဲ့ သဲကန္တာရထိန်းချုပ်မှုအတွက် စံနမူနာကောင်းတွေဖြစ်စေသလို တခြားနိုင်ငံတွေနဲ့ ပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်မှုအတွက်လည်း ကျယ်ပြန့်တဲ့အလားအလာကောင်းတွေကို ဖြစ်စေပါတယ်။ 

အရှိန်အဟုန်နဲ့ သစ်လွင်ဆန်းသစ်

ပြည်နယ်နဲ့မြို့တော် ၁၉ ခုကလည်း ရှင်းကျန်းဒေသတိုးတက်အောင် ကူညီလုပ်ဆောင်ပေးသလို ရှင်းကျန်းရဲ့ ရပ်ဝန်းတစ်ခု၊ လမ်းကြောင်းတစ်ခု ဒေသရဲ့ တည်ဆောက်ရေးလုပ်ငန်းတွေကိုလည်း အဓိက အကောင်အထည်ဖော်လျက်ရှိတဲ့အတွက် ရှင်းကျန်းဒေသဟာ ပွင့်လန်းမှုအရှိဆုံးနဲ့ ဖွံ့ဖြိုးမှုအရှိဆုံးဖြစ်လာပြီဖြစ်ပါတယ်။ တရုတ်နိုင်ငံရဲ့ ခေတ်မီတိုးတက်ရေးလုပ်ငန်းစဉ်မှာ ပိုမိုသွက်လက်ပွင့်လင်းပြီး လှပတဲ့ ရှင်းကျန်းဟာ အနာဂတ်အလားအလာကောင်းတွေကို ပြသနေပြီးကမ္ဘာကြီးကို အခွင့်အလမ်းကောင်းတွေယူဆောင်လာနေပြီဖြစ်ပါတယ်။ တူညီတဲ့ဆန္ဒတွေသာရှိမယ်ဆိုရင်တောင်တန်းတွေနဲ့ ပင်လယ်တွေဟာ လူတွေကိုဝေးကွာသွားအောင် မစွမ်းဆောင်နိုင်ဘူးဆိုတဲ့ တရုတ်စကားပုံအရ ရှင်းကျန်းဒေသဟာ သူ့ရဲ့နိုင်ငံတကာတံခါးပေါက်တွေကို ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ဖွင့်ထားတဲ့အတွက် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုတွေနဲ့ ဆန်းသစ်တီထွင်မှုတွေလည်းအရှိန်အဟုန်နဲ့သစ်လွင်ဆန်းသစ်လျက်ရှိပါကြောင်း။          ။

Source- ကြေးမုံသတင်းစာ

မြန်မာနိုင်ငံဆိုင်ရာ တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ သံရုံးရဲ့ လူမှုကွန်ရက်စာမျက်နှာထက်မှာ အောက်တိုဘာ လ ၁ ရက်နေ့ တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံထူထောင်ခြင်း (၇၅) နှစ်ပြည့် အထိမ်းအမှတ်အဖြစ် လွန်ခဲ့တဲ့ (၇၅) နှစ်အတွင်း တရုတ်နိုင်ငံရဲ့ ကြီးမားတဲ့ပြောင်းလဲမှုပြယုဂ်တွေကို ဓာတ်ပုံ ၁၈ ပုံတွဲလျက် နှိုင်းယှဉ်ဖော်ပြထားပါတယ်။

အဲဒီဓာတ်ပုံတွေအနက် စန်းကျန့် (Shenzhen) တံငါရွာလေးရဲ့ ၂၀ ရာစုနှစ် ၁၉၈၀ ပြည့်နှစ် အစောပိုင်းကာလက မြင်ကွင်းနဲ့ လက်ရှိ ၂၀၂၄ ခုနှစ် မြင်ကွင်းနှိုင်းယှဉ်ဖော်ပြထားတဲ့ပုံကို သတိပြုမိ ပါတယ်။ ယခင်ကရေပတ်လည်ဝိုင်းနေတဲ့ ကွင်းပြင်သာသာမြေနေရာဟာ အခုတော့ မိုးပျံအဆောက် အအုံတွေအစီအရီနဲ့ မိုးနဲ့မြေကွာခြားသလို ရင်သပ်ရှုမောမဆုံး တွေ့မြင်လိုက်ရပါတယ်။

၁၉၇၄ ခုနှစ် ဧပြီလမှာ တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီ စန်းတုန်ပြည်နယ်၊ ပြည်နယ်ပါတီကော်မတီက ဗဟိုကော်မတီကို ဟောင်ကောင်၊ မာကောက် (မကာအို) တို့နဲ့ နယ်နိမိတ်ချင်းစပ်နေတဲ့ စန်းကျန့်၊ ကျူးဟိုင်တို့မှာ ပြည်ပပို့ကုန်အချောကိုင် ဒေသထူထောင်သွားရေးကို တင်ပြလိုက်ပါတယ်။

တရုတ်နိုင်ငံရဲ့ ခေါင်းဆောင်ကြီး တိန့်ရှောင်ဖိန်က အဲဒီနေရာတွေရဲ့တန်ဖိုးကို ချက်ချင်း ထက်ထက် မြက်မြက် တွက်ဆမိတဲ့အတွက် “အထူးဒေသလို့ခေါ်တာ ကောင်းပါတယ်။ ဟိုတုန်းကလည်း ရှမ်းဆီး-ကန်စု-နင်ရှပြည်နယ် နယ်စပ်ဒေသကို အထူးဒေသလို့ ခေါ်ခဲ့တာပဲ။ ဗဟိုမှာတော့ ငွေမရှိဘူး။ ရဲဘော်တို့ဘာသာ ကိုယ်တိုင်သွားရောက်လုပ်ဆောင်ကြပါ။ ရှေ့ဆောင်လမ်းပြအဖြစ် လုပ်ပြကြပါ” လို့ ချက်ချင်းအဖြေပေးလိုက်ပါတယ်။

သုံး၊ လေးနှစ်အတွင်း မိုးထိအဆောက်အအုံတွေ မှိုလိုပေါက်လာခဲ့

ဒီနောက်မှာတော့ အထူးဒေသရဲ့ ရှင်သန်မှုစွမ်းအားဟာ အလွန်လျင်မြန်စွာ တိုးတက်ပေါ်ထွက်လာ ပါတယ်။ သုံး၊ လေးနှစ်အတွင်းမှာ ယခင်တံငါရွာလေးဟာ မိုးထိအဆောက်အအုံတွေ မှိုလိုပေါက်လာခဲ့ပြီး ပမာဏအားဖြင့် ခေတ်မီမြို့ပြတစ်ခုရဲ့ အတိုင်းအတာအထိ ရှိလာခဲ့ပါတယ်။

၁၉၈၄ ခုနှစ်မှာ တိန့်ရှောင်ဖိန်ကိုယ်တိုင် အထူးဒေသကို လာရောက်ကြည့်ရှုစစ်ဆေးပြီးနောက် “အထူးဒေသဟာ ပြတင်းပေါက်တစ်ခုဖြစ်တယ်။ အတတ်ပညာတွေရဲ့ ပြတင်းပေါက်၊ စီမံအုပ်ချုပ်မှုရဲ့ ပြတင်းပေါက်၊ အသိပညာတွေရဲ့ ပြတင်းပေါက်ဖြစ်သလို ပြည်ပပေါ်လစီရဲ့ ပြတင်းပေါက်လည်း ဖြစ်တယ်” လို့ ဆိုလိုက်တယ်။ အဲဒီနောက် တရုတ်ပြည်မှာ စီးပွားရေးအထူးဒေသမှ ပင်လယ်ကမ်းရိုးတန်း တံခါးဖွင့်မြို့တွေဟာ ပင်လယ်ကမ်းရိုးတန်းတစ်လျှောက်၊ မြစ်ကမ်းတစ်လျှောက်နဲ့ အတွင်းပိုင်း ဒေသတွေမှာ၊ နေရာအားလုံးတွေမှာ၊ အစီအစဉ်မျိုးစုံနဲ့ ကျယ်ပြောလှတဲ့ နယ်ပယ်ကြီးရဲ့ ပြည်ပတံခါးဖွင့် အခင်းအကျင်းများအဖြစ် တစ်စတစ်စ ဖြစ်တည်လာခဲ့ပါတယ်။ တရုတ်နိုင်ငံရဲ့ တံခါးဖွင့်လုပ်ဆောင်ချက် ဟာ စီးပွားရေးအထူးဒေသထူထောင်မှုက မြစ်ဖျားခံခဲ့တယ်လို့ ဆိုရမှာဖြစ်ပါတယ်။

တရုတ်နိုင်ငံဟာ ဒီလိုပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးကို ဖော်ဆောင်ရာမှာ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေး၊ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးနဲ့ တည်ငြိမ်ရေးတို့ကို ကွင်းဆက်ကျကျ၊ အချိတ်အဆက်မိမိ ဆောင်ရွက်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။ ပြုပြင်ပြောင်းလဲ ရေး၊ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးနဲ့ တည်ငြိမ်မှုတို့ရဲ့ ဆက်စပ်မှုကို ဂရုတစိုက် ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းနိုင်ရေးအတွက် ဝေါဟာရသုံးလုံးနဲ့ ပတ်သက်ပြီး တိန့်ရှောင်ဖိန်လက်ရွေးစင်ကျမ်း တတိယအတွဲရဲ့ ဆောင်းပါးတိုင်းနီးပါး မှာ သုံးသပ်ဆွေးနွေးထားပါတယ်။

ဒါ့အပြင် တိန့်ရှောင်ဖိန်ဟာ “တည်ငြိမ်မှုဟာ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးနဲ့ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးရဲ့ ရှေးဦး လိုအပ်ချက်နဲ့ အာမခံချက်ဖြစ်တယ်”လို့လည်း ဆိုခဲ့ပါတယ်။ မဟာယဉ်ကျေးမှုတော်လှန်ရေး ၁၀ နှစ်တာ ရဲ့ လေးနက်လှတဲ့ သင်ခန်းစာတွေက တည်ငြိမ်စည်းလုံးညီညွတ်တဲ့လူမှုရေး၊ နိုင်ငံရေးအခြေအနေ ဆုံးရှုံး တာနဲ့ တစ်ပြိုင်နက် အကျိုးဆက်ကတော့ ဒီမိုကရေစီအကောင်အထည်မဖော်နိုင်သလို စီးပွားရေး ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုမရနိုင်ဘဲ နိုင်ငံတော်မှာ ဝရုန်းသုန်းကားဖြစ်ပြီး လူထုရဲ့စိတ်ဓာတ်လည်း ဖရိုဖရဲအခြေ အနေ ဖြစ်ပေါ်တတ်တယ်ဆိုတာကိုလည်း တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီနဲ့ တရုတ်ပြည်သူတွေကို သိမြင် နားလည်ထားစေခဲ့ပါတယ်။

တည်ငြိမ်ရေးမှာ ဘက်နှစ်ဖက်ပါဝင်

ဒီသင်ခန်းစာတွေအရပဲ တိန့်ရှောင်ဖိန်က “တရုတ်ပြည်ရဲ့ အမြင့်မားဆုံး အကျိုးစီးပွားကတော့ တည်ငြိမ်ရေးပါပဲ”လို့ အလေးအနက်ညွှန်ပြခဲ့ခြင်းဖြစ်ပါတယ်။ တိန့်ရှောင်ဖိန်ဟာ တည်ငြိမ်ရေးမှာ ဘက်နှစ်ဖက်ပါဝင်တယ်လို့လည်း ရှုမြင်ခဲ့ပါတယ်။ တစ်ခုက နိုင်ငံရေးအခြေအနေ တည်ငြိမ်ရေးဖြစ်ပြီး အခြားတစ်ခုက ပေါ်လစီတည်ငြိမ်ရေး ဖြစ်တယ်လို့ဆိုပါတယ်။

၁၉၈၇ ခုနှစ် ဇွန်လ ၂၉ ရက်နေ့မှာ အမေရိကန်သမ္မတဟောင်း ဂျင်မီကာတာနဲ့ တွေ့ဆုံစဉ်မှာလည်း တိန့်ရှောင်ဖိန်က “ဒီနေ့ ဒီအပိုင်းက လူတွေက လမ်းပေါ်တက်လိုက်၊ နောက်တစ်နေ့ဟိုအပိုင်းက လူတွေက လမ်းပေါ်ထွက်လိုက်၊ တရုတ်နိုင်ငံမှာ လူသန်းပေါင်း ၁၀၀၀ ရှိတယ်။ တစ်နှစ်မှာ ရက်ပေါင်း ၃၆၅ ရက် ရှိနေတာ နေ့တိုင်းပြဿနာရှိနေမယ်ဆိုရင် နေထိုင်မှုဘဝတွေကို ကျော်ဖြတ်နိုင်ပါ့မလား။ ဘယ့်နှယ်လုပ် ကိုယ်အားဉာဏ်အားထုတ်တည်ဆောက်ရေးတွေ လုပ်နိုင်ပါ့မလဲ။ ဒါကြောင့် ခင်‌ဗျားတို့ ရှုထောင့်ကနေ တရုတ်နိုင်ငံပြဿနာတွေကို ကြည့်လို့ မဖြစ်နိုင်ဘူး။ တရုတ်နိုင်ငံရဲ့ အဓိက ရည်မှန်းချက် က ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေး၊ ခေတ်နောက်ကျမှုက ရုန်းထွက်ရေး၊ နိုင်ငံတော်ရဲ့ အင်အားတိုးတက် လာစေရေး ဖြစ်တယ်။ ပြည်သူလူထုနေထိုင်စား သောက်မှုဘဝ ပြည့်စုံကုံလုံလာစေ ရေးဖြစ်တယ်။ ဒီလိုကိစ္စတွေကို ဆောင်ရွက်နိုင်ဖို့ဆိုရင် တည်ငြိမ်တဲ့ နိုင်ငံရေးဝန်းကျင်ရှိရမယ်။ တည်ငြိမ်တဲ့ နိုင်ငံရေးဝန်းကျင်မရှိရင် ဘာကိစ္စမှ လုပ်လို့မရနိုင်ဘူး”လို့ ထောက်ပြခဲ့ပါတယ်။

အလားတူ ၁၉၈၉ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလမှာ အမေရိကန်သမ္မတဟောင်း နစ်ဆင်နဲ့ တွေ့ဆုံရာမှာလည်း တိန့်ရှောင်ဖိန်က “တည်ငြိမ်စည်းလုံးညီညွတ်တဲ့ နိုင်ငံရေးပတ်ဝန်းကျင်မရှိရင် တည်ငြိမ်တဲ့ လူမှုရေးအခြေအနေလည်း ရှိမှာမဟုတ်ဘူး။ ဘာမှလည်း လုပ်လို့ဖြစ်လာမှာ မဟုတ်ဘူး။ တည်ငြိမ် ရေးက အရာရာကို လွှမ်းမိုးထားတယ်”လို့ ထပ်မံ ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။

တည်ငြိမ်တဲ့ နိုင်ငံရေးပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ လူမှုအဖွဲ့အစည်းစည်းကမ်းဟာ အလွန်တရာအရေးကြီး

ထို့အတူ ၁၉၉၈ ခုနှစ်မှာ တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီက တံခါးဖွင့်ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးစတင်ခဲ့တဲ့ (၁၁) ကြိမ်မြောက် ဗဟိုကော်မတီ တတိယစုံညီအစည်းအဝေး နှစ် (၂၀) မြောက် အထိမ်းအမှတ်အစည်းအဝေး မှာ ထိုစဉ်က ဗဟိုကော်မတီအထွေထွေအတွင်းရေးမှူး သမ္မတကျန်ဇီမင်းက “ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေး၊ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးနဲ့ တည်ငြိမ်ရေးတို့ရဲ့ဆက်စပ်မှုကို တစ်လျှောက်လုံးမှန်မှန်ကန်ကန် ဆုပ်ကိုင်သွား ရမယ်။ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးဟာ ခိုင်မာတဲ့တရားဖြစ်တယ်။ တရုတ်နိုင်ငံရဲ့ပြဿနာအားလုံး ပြေလည်ရေး ကွင်းဆက်ဟာ မိမိရဲ့ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးအပေါ် မှီခိုနေတယ်။ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးဟာ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးရဲ့ တွန်းအား၊ တည်ငြိမ်ရေးဟာ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးနဲ့ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးရဲ့ အခြေခံကျတဲ့ ရှေးဦးလိုအပ်ချက်ဖြစ်တယ်။ တည်ငြိမ်မှုမရှိရင် ဘာပြဿနာမှ ဆောင်ရွက်လို့ မဖြစ်နိုင်ဘူး။ ကျွန်တော်တို့ပါတီဟာ အခွင့်အလမ်းကို မိမိရရဆုပ်ကိုင်၊ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးကို နက်ရှိုင်းစေပြီး တံခါးဖွင့်ရေးကို တိုးချဲ့၊ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးကို တွန်းတင်၊ တည်ငြိမ်ရေးကိုထိန်းသိမ်းတဲ့ အခြေခံလမ်းညွှန်ဟာ လုံးဝမှန်ကန်တယ်လို့ လက်တွေ့က သက်သေပြလိုက်တယ်”လို့ ညွှန်ပြပြောဆိုခဲ့ပါတယ်။ အလားတူ ကျန်ဇီမင်းက “ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှု၊ ဖြစ်ပေါ်တိုးတက်မှုတွေကို တည်ငြိမ်မှုနဲ့အတူ မှန်ကန်စွာကိုင်တွယ်ပြီး တည်ငြိမ်တဲ့ နိုင်ငံရေးပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ လူမှုအဖွဲ့အစည်းစည်းကမ်းကို ထိန်းသိမ်းတာဟာ အလွန်တရာအရေးကြီးတဲ့အဓိပ္ပာယ်ရှိတယ်။ တည်ငြိမ်မှုမရှိရင် ဘာကိစ္စမှလုပ်လို့ အောင်မြင်မှာမဟုတ်ဘူး” လို့ ညွှန်ပြခဲ့ပါတယ်။ 

လက်ရှိကွန်မြူနစ်ပါတီ ဗဟိုကော်မတီအထွေထွေအတွင်းရေးမှူးသမ္မတ ရှီကျင့်ဖျင်ကလည်း “တည်ငြိမ်မှုဟာ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးနဲ့ တံခါးဖွင့်ဝါဒကျင့်သုံးရေးအတွက် မရှိမဖြစ် ရှိနေရမယ့် လိုအပ်ချက်တစ်ခုဖြစ်တယ်။ ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှု၊ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုနဲ့ တည်ငြိမ်မှုတို့ဟာ တစ်ပြေးညီ ယှဉ်တွဲပြီး ရှေ့ဆက်တိုးတက်လာတာသေချာအောင် လုပ်ကိုင်ကြရမယ်။ လူမှုရေးတည်ငြိမ်မှုဟာ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုနဲ့ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုကို ဆောင်ရွက်နိုင်ဖို့အခြေအနေကို ဆောင်ကြဉ်းပေးတယ်။ တစ်ဖက်မှာလည်း ဒီလုပ်ငန်းတွေက လူမှုရေးတည်ငြိမ်မှုအတွက် ခိုင်ခံ့တဲ့အခြေခံအုတ်မြစ်တစ်ခု ဖြစ်ပေါ်လာအောင် ဖော်ဆောင်ပေးတယ်။ ကျွန်တော်တို့အနေနဲ့ ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုရဲ့အရှိန်အဟုန် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုရဲ့ လျင်မြန်မှုနဲ့ သာမန်ပြည်သူလူထုရဲ့ စွမ်းဆောင်ရည်တွေကို ရေရှည်ထိန်းသိမ်းပြီး ပြောင်းလဲနိုင်ရေးအပေါ်မှာ လေးလေးနက်နက် စဉ်းစားဆောင်ရွက်ကြရမှာဖြစ်တယ်။ ဒါ့အပြင် ပြည်သူလူထုရဲ့ ချမ်းသာသုခ ပိုမိုပြည့်စုံတိုးတက်ရေးဟာ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေး၊ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးနဲ့ တည်ငြိမ်ရေးတို့ ညီညီမျှမျှ ဖော်ဆောင်ရေးမှာ အရေးကြီးတဲ့ ကွင်းဆက်တစ်ခု အဖြစ်မှတ်ယူကြရမှာဖြစ်တယ်”လို့ တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီ (၁၈) ကြိမ်မြောက် ဗဟိုကော်မတီ နိုင်ငံရေးဗျူရို ဒုတိယမြောက်အုပ်စုလေ့လာရေး အစီအစဉ်မှာ ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။

ဒါဆိုရင် တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံကို ကိုယ်တိုင်ကိုယ်ကျ သွားရောက်လေ့လာခဲ့ဖူးတဲ့ အတွေ့အကြုံတွေအရသော်လည်းကောင်း၊ မြန်မာနိုင်ငံဆိုင်ရာ တရုတ်သံရုံး လူမှုကွန်ရက်စာမျက်နှာထက်က ၇၅ နှစ်အတွင်း တရုတ်နိုင်ငံရဲ့ ကြီးမားတဲ့ ပြောင်းလဲမှုပြယုဂ် မှတ်တမ်းဓာတ်ပုံတွေအရသော်လည်းကောင်း ယနေ့ခေတ်သစ်တရုတ်နိုင်ငံရဲ့ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုတွေဟာ တရုတ်နိုင်ငံခေါင်းဆောင် အစဉ်အဆက် လက်ကိုင်ပြုကိုင်စွဲထားခဲ့တဲ့ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေး၊ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးနဲ့ တည်ငြိမ်ရေးဆက်စပ်မှုကွင်းဆက်သဘောတရားရဲ့ အကျိုးရလဒ်တွေလို့ပဲ ဆိုရမှာဖြစ်ပါတယ်။

တစ်ဆက်တည်းမှာပဲ အိမ်နီးချင်းဖွံ့ဖြိုးဆဲ မြန်မာနိုင်ငံအနေနဲ့လည်း နိုင်ငံဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေး၊ ပြည်သူတို့ရဲ့ လူမှုစီးပွားဘဝတိုးတက်မြင့်မားရေးကို ဖော်ဆောင်တဲ့အခါမှာ တည်ငြိမ်တဲ့ နိုင်ငံရေးပတ်ဝန်းကျင်၊ တည်ငြိမ်တဲ့ လူမှုရေးပတ်ဝန်းကျင်အပါအဝင် ဘက်စုံတည်ငြိမ်မှုရရှိစေရေးဟာ ဘယ်ခေတ်မဆို အဓိကသော့ချက်တစ်ခုဖြစ်တယ်လို့ သတိချပ်ဆင်ခြင် နှလုံးသွင်းနိုင်ဖို့ ဆက်စပ်တင်ပြလိုက်ရပါတယ်။ ။

ကိုးကား - 

- ရှီကျင့်ဖျင်၏ တရုတ်နိုင်ငံရေးရာ စီမံခန့်ခွဲမှု။

- ရဲဘော်မိုးဦး၏ တရုတ်ပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီ ဘာကြောင့်စွမ်းဆောင်နိုင်ခဲ့တာလဲ (သမိုင်းကို ခြေရာခံ ကောက်ကြည့်ခြင်း)

Source- Myawady Webportal

ပြီးခဲ့တဲ့သီတင်းပတ်တုန်းက ပြင်းအား ၄ ဒသမ ၆ ရစ်ချတာစကေးရှိတဲ့ မြေငလျင်လှုပ်ခတ်မှု တစ်ခုကို အီရန်နိုင်ငံ ဆမ်နန်းဒေသမှာ တိုင်းတာရရှိလိုက်ပါတယ်။ ဒီငလျင်မှာ ဘယ်သူမှထိခိုက်ဒဏ်ရာ ရရှိမှုမရှိခဲ့သော်လည်း ငလျင်ဗဟိုချက်ကနေ ကီလိုမီတာ ၁၀၀ ကျော် ကွာဝေးတဲ့ တီဟီရန်မြို့အထိကို တုန်ခါမှုခံစားခဲ့ရတာပါ။

ဒီအခြေအနေမျိုးဟာ သိပ်တော့ထူးခြားတဲ့ အခြေအနေတစ်ခု မဟုတ်ပါဘူး။ ဒါပေမဲ့ ကမ္ဘာ့နိုင်ငံများရဲ့ စိတ်အာရုံကိုတော့ ဖမ်းစားနိုင်ခဲ့ပါတယ်။ ဒီလိုဖမ်းစားရတဲ့အဓိက အကြောင်း ရင်းကလည်း ဒါကတကယ့်ကို ငလျင်လှုပ်သွားတာလား ဆိုတဲ့မေးခွန်းကို ဘယ်သူမှ တိတိကျကျ မသိကြတာကြောင့်ပါ။ မြေကြီးတုန်ခါမှုကို ခံစားသိရှိ ကြရပြီးနောက် ဒါက မြေအောက်မှာလုပ်တဲ့ နျူကလီးယား စမ်းသပ်မှုတစ်ခုဖြစ်နိုင်တယ်လို့ သတင်းဌာန အများအပြားနဲ့ လူမှုမီဒီယာတွေက ဖော်ပြလာခဲ့ကြပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ Tehran Times သတင်းစာမှာတော့ မြေငလျင်ပညာရှင်များနဲ့ အစိုးရတာဝန်ရှိသူများက ဒီတုန်ခါမှုဟာ နျူကလီးယား စမ်းသပ်မှုကြောင့် မဟုတ်ဘူးလို့ပြောကြောင်း ဖော်ပြထားပါတယ်။ ဒါ့အပြင် အမေရိကန်စီအိုင်အေ ညွှန်ကြားရေးမှူးဝီလီယံဘန်းကလည်း အီရန်အနေနဲ့ နျူကလီးယားလက်နက်ဖန်တီးဖို့ဆုံးဖြတ်လိုက်ပြီဆိုတဲ့ သက်သေမရှိဘူးလို့ ပြောကြောင်း သတင်းဌာနက ဆက်လက်ဖော်ပြထားပါတယ်။

ဒီအခြေအနေတွေအပေါ် ထောက်ရှုပြီးနှစ်ပေါင်းများစွာ ရရှိလာတဲ့   အတွေ့အကြုံတွေကို အခြေခံပြောရမယ်ဆိုရင် အီရန်တွေက စီအိုင်အေရဲ့ပြောဆိုချက်ကို မှန်ကန်တဲ့ အရင်းအမြစ်တစ်ခုအဖြစ် ထည့်သွင်းစဉ်းစားခဲ့ခြင်း မရှိဖူးပါဘူး။ ဒါကြောင့် အီရန်အစိုးရရဲ့တရားဝင်သတင်းဌာနကြီး တစ်ခုက  စီအိုင်အေရဲ့ ပြောဆိုချက်ကို ထည့်သွင်းဖော်ပြတာဟာ ဟာသတစ်ပုဒ်လိုဖြစ်နေတယ်လို့ ခံစားနေရပါတယ်။

အီရန်ခေါင်းဆောင်တွေ အနေနဲ့ ဒီလိုမျိုး ဖော်ထုတ်နိုင်တဲ့ သဲလွန်စတွေများစွာ ကျန်ရစ်စေမယ့် နျူကလီးယား စမ်းသပ်မှုတစ်ခုလုပ်နိုင်ခြေရှိတယ် ဆိုတဲ့အခြေအနေရယ်၊ တစ်ချိန်တည်းမှာပဲ ဒီလိုစမ်းသပ်မှုမျိုးကို သူတို့မလုပ်ပါဘူးလို့ တရားဝင်ငြင်းဆိုထားတဲ့ အခြေအနေတွေရယ်ကို ကြည့်လိုက်ရင် ဖြစ်နိုင်ခြေရှိတဲ့ အကြောင်းရင်းက များများစားစား မရှိနိုင်ပါဘူး။ အနှစ်ချုပ်ကိုကြည့်ရင်တော့ တစ်ဖက်မှာနိုင်ငံရေးအရငြင်း ဆိုလိုက်ပေမယ့် အခြားတစ်ဖက်မှာတော့ ရန်သူကို သတိပေးလိုက်တဲ့ အခြေအနေမျိုးသာဖြစ်လာစေပါလိမ့်မယ်။ ဒါဆိုရင် တစ်ဖက်အဖွဲ့အစည်းတွေကြားမှာ သို့လောသို့လောတွေးထင်မှုတွေ ပေါ်ပေါက်လာစေမှာအမှန်ပါပဲ။

ယထာဘူတကျကျပြောရမယ်ဆိုရင်တော့လည်း နျူကလီးယား စမ်းသပ်မှုဆိုတာ မရှိခဲ့ဘူးလို့ ယုံကြည်ရပါလိမ့်မယ်။ ဖြစ်ပွားခဲ့တဲ့မြေငလျင် တုန်ခါမှုနဲ့ပတ်သက်ပြီး ပညာရှင်မဟုတ်တဲ့ သူတွေရဲ့အမြင်မှာလည်း ဒါကနျူကလီးယား စမ်းသပ်မှုဟုတ်၊ မဟုတ်ဆိုတာ မသေချာပါဘူး။ သာမန်လူတွေရဲ့ ပြောဆိုဆွေးနွေးမှု တွေထဲမှာ မြေငလျင်လှိုင်း အမျိုးအစားနဲ့ မြေငလျင်ဖြစ်ပွားရာ ဗဟိုချက်တည်နေရာတို့အပေါ် အဓိကထား ပြီး ဆွေးနွေးကြတာပါ။

အခုအချိန်အထိ မိမိတို့ သိရှိနိုင်တဲ့ တစ်ခုတည်းသော အခြေအနေကတော့ ဒီအခြေအနေဟာ သမားရိုးကျငလျင်လှုပ်မှုလား၊ နျူကလီးယားစမ်းသပ်မှု တစ်ခုလားဆိုတာကို အတည်မပြုနိုင်သေးတဲ့ အခြေအနေမှာပဲ ရပ်တန့်နေဆဲဖြစ်ပါတယ်။

ဒီတော့ ဒါကငလျင်လား၊ နျူကလီးယားစမ်းသပ်မှုတစ်ခုလားဆိုတဲ့ အကြောင်းအရာအပေါ် ဆွေးနွေးမှုကိုထားခဲ့ပြီး ဒီဖြစ်စဉ်က ဘာကြောင့် အရေးပါနေတာလဲ၊ အကယ်၍များ ဒီလုပ်ဆောင်ချက်ကသာ နျူကလီးယား စမ်းသပ်မှုတစ်ခုဖြစ်ခဲ့မယ်ဆိုရင် ဘယ်လိုအဓိပ္ပာယ် သက်ရောက်လာ မလဲ ဆိုတဲ့မေးခွန်းတွေဆီ ဦးတည် သွားလိုက်ပါမယ်။

အီရန်ဟာ အစ္စရေးနဲ့စစ်ဖြစ်နေတဲ့ နိုင်ငံလို့ ပြောနိုင်ပါတယ်။ ဒီစစ်ပွဲကလည်း ဒုံးကျည်များနဲ့ အပြန်အလှန်တိုက်ခိုက်မှုတွေဆီကနေ ပိုမိုကြီးမားတဲ့ ဒေသတွင်းစစ်ပွဲမှသည် ကမ္ဘာ့နိုင်ငံ အများအပြားပါဝင်လာတဲ့ စစ်ပွဲအထိကို ပိုမိုပြင်းထန်လာနိုင်ပါတယ်။

ဒီလိုအခြေအနေအထိ ရောက်လာရတဲ့အကြောင်းရင်းက နှစ်ခုရှိပါတယ်။ ပထမတစ်ခုက အစ္စရေးဟာပြီးခဲ့တဲ့နှစ်ကစလို့ ပါလက်စတိုင်းတို့အပေါ် လူမျိုးတုံး သတ်ဖြတ်မှုဖြစ်ပွားစေလောက်တဲ့အထိ ချေမှုန်းရေးလုပ်ငန်း လုပ်နေပါတယ်။ ဒုတိယတစ်ခုက အနောက်အုပ်စုဟာ အစ္စရေးဘက်ကနေ ရပ်တည်နေတာပါ။ အကယ်၍ အနောက်အုပ်စုအနေနဲ့ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ တရားဥပဒေနဲ့ အခြေခံကျင့်ဝတ်တွေကို လေးစားလိုက်နာပြီး အစ္စရေးရဲ့လုပ်ရပ်တွေ ရပ်တန့်စေဖို့လိုအပ်တဲ့ လုပ်ဆောင်ချက်တွေကိုသာ လုပ်ခဲ့မယ်ဆိုရင် အရှေ့အလယ်ပိုင်းအရေးဟာ ဒီကနေ့လိုအခြေအနေအထိ ရောက်လာမှာမဟုတ်ပါဘူး။

ဒီလိုမျိုးအကြောင်းရင်း နှစ်ခုကြောင့်ပဲ အီရန်နိုင်ငံရဲ့ ခုခံရေးဝင်ရိုးတန်းနိုင်ငံများက အစ္စရေးတို့အပေါ် တုံ့ပြန်နိုင်မယ့် အဓိကကျတဲ့ အင်အားစုကြီးတစ်ရပ် ဖြစ်လာရပါတယ်။ အဲဒီအဖွဲ့ကို အနောက်အုပ်စုများက အကြမ်းဖက်အဖွဲ့များ အဖြစ် သတ်မှတ်ထားပေမယ့် လည်း တကယ်တမ်းမှာကျတော့ ကုလသမဂ္ဂရဲ့လူ မျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုဆိုင်ရာ ကွန်ဗင်းရှင်းကို လိုက်နာတဲ့ တစ်ခုတည်းသောအဖွဲ့ဖြစ်နေပြီး အနောက်အုပ်စု နဲ့အစ္စရေးကသာ တကယ့်အကြမ်းဖက် အဖွဲ့တွေဖြစ် နေပါတယ်။

အီရန်ရဲ့ဦးဆောင်မှုအောက်မှာရှိတဲ့ ခုခံရေးဝင်ရိုးတန်းနိုင်ငံများ အဖွဲ့သာမရှိပါက ပါလက်စတိုင်းတို့အနေနဲ့ အစ္စရေးတို့ရဲ့ တိုက်ခိုက်မှုကို သီးသန့်ကြီးရင် ဆိုင်တုံ့ပြန်နေရမှာပါ။ ဒါကြောင့် အစ္စရေးဘက်ကနေကြည့်ရင် အီရန်ကိုချေမှုန်းနိုင်ခြင်းက ခုခံရေးဝင်ရိုး တန်းနိုင်ငံများအဖွဲ့ကို အင်အားချည့်နဲ့စေတာနဲ့ အတူတူဖြစ်မယ်လို့ ယူဆထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ အလားတူပဲ အီရန်ရဲ့ဦးဆောင်မှု မရှိတော့ဘူးဆိုရင် ဟစ်ဇဘိုလာအဖွဲ့နဲ့ ဟူသီအဖွဲ့တို့ကလည်း အားနည်းသွားပါလိမ့်မယ်။ ဒီအခြေအနေမှာ အီရန်ရဲ့စစ်ရေးစွမ်းရည်များက အခရာကျနေပါတယ်။

အီရန်ရဲ့လေကြောင်းအင်အားက အစ္စရေးနဲ့ယှဉ်ရင် သာလွန်ခြင်းမရှိပေမယ့် သူ့ဒုံးတပ်ဖွဲ့တွေရဲ့စွမ်းဆောင်ရည်ကတော့ ဖြုံလောက်တဲ့ အနေအထားမှာရှိပါတယ်။ မကြာသေးမီက အီရန်အနေနဲ့ အစ္စရေးကို ဒုံးကျည်အစင်း ၁၈၀ ကျော်နဲ့ တိုက်ခိုက်မှုဟာ အစ္စရေးအနေနဲ့ အမေရိကန်တို့ရဲ့ ထောက်ပံ့မှုကိုရရှိထားသော်ငြား အီရန်နိုင်ငံအနေနဲ့ အစ္စရေးရဲ့ ဒုံးကျည်ကာကွယ်ရေး စနစ်ကို မှုစရာမလိုဘူးဆိုတာ ပြသနေပါတယ်။ အကယ်၍ အီရန်ကသာ အစ္စရေးရဲ့ စီးပွားရေးနဲ့နိုင်ငံရေး အခြေခံအဆောက်အဦတွေကို တိုက်ခိုက်လိုက်မယ်ဆိုရင် အစ္စရေးနိုင်ငံကရင်ဆိုင်ရမယ့် ဆုံးရှုံးမှုပမာဏဟာ သမိုင်းဝင်သွားပါလိမ့်မယ်။

ဒီအတွက်ကြောင့် အစ္စရေးဟာ အီရန်အပေါ် သတိကြီးစွာထားပြီး စောင့်ကြည့်နေရတဲ့ အခြေအနေဖြစ်နေပါတယ်။ တစ်ချိန်တည်းမှာပဲ အစ္စရေးကအီရန်ရဲ့ နျူကလီးယား အခြေခံအဆောက်အဦတွေကို လက်တုံ့ပြန်တိုက်ခိုက်မယ်လို့ ခြိမ်းခြောက်လိုက်ပါတယ်။  အီရန်က နျူကလီးယားကို အရပ်ဘက်အတွက်သာ အသုံးပြုနေတယ်လို့ ဆိုထားပါတယ်။

သူ့အနေနဲ့နျူကလီးယားကို လက်နက်အဖြစ် အသုံးပြုနိုင်ရေးအတွက် လုပ်ဆောင်လာနိုင်ခြင်း မရှိဘူးလို့ မဆိုနိုင်ပါဘူး။ ဒီလိုသာ မလုပ်ဆောင်ဘူးလို့ပြောရင် လိမ်ရာကျပါလိမ့်မယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ နျူကလီးယားနည်းပညာကို ပိုင်ဆိုင်နေပါလျက်နဲ့ မိမိကိုယ် မိမိကာကွယ်ဖို့အတွက် နျူကလီးယား လက်နက်ကို မထုတ်လုပ်ဘူးဆိုတာက ဘယ်လိုမှမဖြစ်နိုင်ပါဘူး။ အီရန်ခေါင်းဆောင်တွေဟာ အဲဒီလောက်အထိတော့ အတွေးအခေါ် မနည်းပါဘူး။

ဒါကြောင့် မကြာသေးမီကဖြစ်ပွားခဲ့တဲ့ မြေကြီးတုန်လှုပ်မှုဟာ အီရန်တို့ရဲ့ နျူကလီးယား လက်နက် စမ်းသပ်မှုကြောင့်သာ ဖြစ်လာနိုင်သလို အကယ်၍ အီရန်က နျူကလီးယားလက်နက် ပိုင်ဆိုင်ထားပြီးပြီဆိုရင်လည်း ဒါကတစ်ဖက် ရန်သူကို သတိပေးလိုက်တဲ့ အနေအထားဖြစ်တယ်လို့ ဆိုနိုင်ပါတယ်။ အီရန်က နျူကလီးယားလက်နက် ပိုင်ဆိုင်လာတယ်ဆိုရင် ဒီလိုဖြစ်လာအောင် လုပ်တာက အနောက်အုပ်စုနဲ့အစ္စရေး ပါပဲ။ ဒီအတွက် အကြောင်းပြချက် နှစ်ခုရှိပါတယ်။

ပထမတစ်ခုက အနောက်အုပ်စုက လက်စွဲထားတဲ့ စည်းမျဉ်းအခြေခံနိုင်ငံတကာ အစီအစဉ်ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီအစီအစဉ်အရ အနောက်အုပ်စုဟာ အပြည်ပြည်ဆိုင် ရာဥပဒေများကို ချောင်ထိုးထားပြီး  ကုလသမဂ္ဂကို ဆိုရင်လည်း ဖုတ်လေတဲ့ငါးပိ ရှိတယ်လို့တောင် မမှတ်ပါဘူး။ ဒီအစီအစဉ်ကြောင့်ပဲ အနောက်အုပ်စုနဲ့ အစ္စရေးဟာ လူသားမျိုးနွယ်စုအပေါ် ရာဇဝတ်မှုကျူးလွန်ဖို့ တရားဝင်လိုင်စင် ရသွားသလိုပါပဲ။ ဒီအခြေအနေကို တော့  ဂါဇာအပေါ်  အစ္စရေးရဲ့ တိုက်ခိုက်မှုကနေ တစ်ဆင့်မြင်တွေ့နိုင်ပါတယ်။

ဒုတိယအကြောင်းရင်းတစ်ခုက နိုင်ငံတကာတရား ရုံးလိုမျိုး အဖွဲ့အစည်းကြီးတွေက အနောက်အုပ်စုနဲ့ အစ္စရေးတို့အပေါ်ကလွဲလို့ တခြားနိုင်ငံတွေအပေါ် အာဏာ သက်ရောက်နေတာမျိုးဖြစ်ပါတယ်။ အစ္စရေးရဲ့ ကျူးလွန်မှုတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး အဲဒီလိုတရားရုံးမှာ တရားစွဲခံသင့်ပေမယ့် လက်တွေ့ မှာတော့ ဘာမှဆက်မဖြစ်လာပါဘူး။ ဒီလိုမျိုး ဥပဒေမဲ့လိုဖြစ်နေတဲ့ အခြေအနေတွေ ကြောင့်ပဲ အီရန်ဟာသူ့ ကိုယ်သူကာကွယ် နိုင်စေဖို့ အတွက်  နျူကလီးယား လက်နက်များကို ပိုင်ဆိုင်အောင်ကြိုးပမ်းတာဟာ သဘာဝအားဖြင့်ဖြစ်သင့်တဲ့ အခြေအနေဖြစ်နေပါတယ်။

ဒါ့အပြင် ဒီလိုမျိုးအကြောင်းပြချက်တွေ၊ အခြေအနေတွေကြောင့်ပဲ အီရန်သာမက တခြားနိုင်ငံများမှ ခေါင်းဆောင်များကလည်း နျူကလီးယားလက်နက် နောက်ကို  အသည်းအသန် လိုက်လာနိုင်တဲ့အနေအထားရှိပါတယ်။ အီရန်သည်လည်း  နောက်ထပ်နျူကလီးယား လက်နက်တွေကို ထုတ်လုပ်လာပါလိမ့်မယ်။ ဒါဆိုရင်တော့ နောင်တစ်ချိန်မှာ အနောက်အုပ်စုနဲ့ အစ္စရေးတို့အနေနဲ့ ခက်ထန်ကြမ်းတမ်းလှတဲ့ အခြေ အနေတစ်ခုကို မဖြစ်မနေ လက်ခံရတော့မှာပါ။

ဒါကြောင့် ဆမ်နန်းဒေသက မြေငလျင်ဖြစ်စဉ်ဟာ သမားရိုးကျ ငလျင်လှုပ်တာဆိုရင် အကြောင်းမဟုတ်သော်လည်း အီရန်က  နျူကလီးယား စမ်းသပ်မှုလုပ်တာ ဒါမှမဟုတ် ရှိပြီးသား နျူကလီးယားလက်နက်ကို ဖောက်ခွဲမှု လုပ်တာသာဆိုရင်  ဒီဖြစ်စဉ်ကနေ ပြောပြနေတဲ့ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်ကတော့ အနောက်အုပ်စုနဲ့ အစ္စရေးအနေနဲ့ အီရန်အပေါ်သတိကြီးစွာထား ကိုင်တွယ်ရမယ်ဆိုတဲ့ သတ်မှတ်ချက်ကိုဖြစ်ပေါ်စေ ပါတယ်။

နောက်တစ်ခုက အီရန်ဟာ နျူကလီးယား လက်နက်ကို စမ်းသပ်လိုက်ရုံတင်သာမကဘဲ သူ့အပေါ် လက်တုံ့ပြန် တိုက်ခိုက်မှုတွေ လုပ်လာနိုင်တဲ့ အစ္စရေး ကိုကြီးစွာသော သတိပေးလိုက်တဲ့ အနေအထားဖြစ်နေပါတယ်။ တကယ် လို့များ အစ္စရေးကအီရန်ကို လက်တုံ့ပြန်လိုက်ရင်တော့ ဒေသတွင်းစစ်ပွဲကြီးက မလွဲမသွေဖြစ်လာတော့မှာ အမှန်ပဲဖြစ်ပါတယ်။

Source- Myawady Webportal