ဆီးရီးယားသမ္မတနိုင်ငံသမိုင်းအကျဉ်း

အာရှတိုက်ရှိ အလွန်ရှေးကျသော နိုင်ငံများတွင် ဆီးရီးယားနိုင်ငံ အပါအဝင်ဖြစ်သည်။ ဆီးရီးယားနိုင်ငံ ဟောင်းမှာ မြေထဲပင်လယ်၏ အရှေ့ကမ်းရိုးတန်းမှ သည် ယခုခေတ် နိုင်ငံသစ်များဖြစ်ကြသော ဆီးရီးယား နိုင်ငံ၊ လက်ဘနွန်နိုင်ငံ၊ အစ္စရေးနိုင်ငံ၊ ဂျော်ဒန်နိုင်ငံနှင့် တစိတ်တစ်ဒေသအားဖြင့် မြောက်ပိုင်းအာရေဗျနိုင်ငံ တို့အထိ ကျယ်ပြန့်သည်၊ သို့ရာတွင် ယခုလက်ရှိ ဆီးရီးယားသမ္မတနိုင်ငံမှာ မြောက်ဘက်တွင် တူရကီ နိုင်ငံ၊ အရှေ့ဘက်နှင့် အရှေ့တောင်ဘက်တွင် အီရတ် နိုင်ငံ၊ တောင်ဘက်တွင် ဂျော်ဒန်နိုင်ငံ၊ အနောက်ဘက်တွင် အစ္စရေးနိုင်ငံနှင့် လက်ဘနွန်နိုင်ငံဟူ၍ နယ်နိမိတ် ပိုင်းခြားသတ်မှတ်ထားသည်။

နိုင်ငံသမိုင်းအရဆိုလျှင် ရှေးဟောင်းဆီးရီးယားနိုင်ငံ သည် ဘီစီ၁၄၇၁ ခုနှစ်တွင် အီဂျစ်နိုင်ငံ၏ လက်အောက် သို့ကျရောက်ခဲ့သည်။ ဘီစီ ၆၄ ခုနှစ်၌ ရောမဘုရင် ပွန်ပီလက်ထက်တွင် ရောမနိုင်ငံပိုင်ပြည်နယ် ဖြစ်ခဲ့ရ ပြန်သည်။ ထို့နောက် ပါးရှင်းလူမျိုးတို့က မကြာခဏ ဆီးရီးယားပြည်ကို ဝင်ရောက်တိုက်ခိုက်ကြသည်။ အေဒီ ၆၃၅ ခုနှစ်၌မူ အာရပ်လူမျိုးများက ဆီးရီးယားကို သိမ်းပိုက်လိုက်သည်။ ၁၅၁၆ ခုနှစ်တွင် အော့တိုမန် တစ်ရက်လူမျိုးများ၏ လက်အောက်သို့ရောက်ခဲ့သည်။ ၁၇၈၉- ၁၇၉၉ ခုနှစ်၌ ပြင်သစ်တို့ဝင်ရောက်အုပ်စိုး၍ ၁၈၃၁-၁၈၃၃ ခုနှစ်တွင် တစ်ကြိမ်၊ ၁၈၃၉-၁၈၄ဝ ပြည့်နှစ်တွင် တစ်ကြိမ်၊ အီဂျစ် ဘုရင်ခံက ဝင်ရောက် သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ၁၈၆ဝ-၁၈၆၁ ခုနှစ်တွင် သူပုန်ထကြွ ပြီးလျှင် ၁၉၁၇ ခုနှစ်၌ တူရကီတို့ အုပ်စိုးခြင်း အဆုံးသတ် သွားသည်။ သို့သော် ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ်၌ ပြင်သစ်ဩဇာ လွှမ်းမိုးသောနယ် ဖြစ်လာသည်။၁၉၂၅ ခုနှစ်တွင် မူကား ဒမက်စကပ်နှင့် အလက်ဟူသော နယ်ကြီး နှစ်နယ်ပေါင်းစပ်၍ ဆီးရီးယားပြည်နယ်ဟု ခေါ်တွင် ပြီးလျှင် ၁၉၃ဝ ပြည့်နှစ်၌ ဆီးရီးယားသမ္မတနိုင်ငံဟု တည်ထောင်လိုက်သည်။

လက်ဘနွန်သမ္မတနိုင်ငံကိုကား ၁၉၂၆ ခုနှစ် တွင်တည်ထောင်သည်။ အချို့သောနယ်ငယ်များကိုမူ ၁၉၃၉ ခုနှစ်တွင် တူရကီနိုင်ငံသို့ လွှဲပြောင်းပေးအပ်လိုက်ရ သည်။ သမ္မတနိုင်ငံဟုဆိုသော်လည်း ပြင်သစ်ဩဇာခံ နိုင်ငံဖြစ်သောကြောင့် ပြင်သစ်အစိုးရ၏ အာဏာစက်မှ မလွတ်ကင်းချေ။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြီးအတွင်း ၁၉၄ဝ-၁၉၄၁ ခုနှစ်တွင် ပြင်သစ်ဗီရှီအစိုးရ၏ စစ်အုပ်ချုပ်ရေး လက်အောက်တွင် ကျရောက်ခဲ့သည်။ ၁၉၄၁ ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် ဗြိတိသျှနှင့် လွတ်လပ်သော ပြင်သစ် မဟာမိတ်တပ်များက သိမ်းပိုက်လိုက်သည်။ ၁၉၄၁ ခုနှစ်၊ စက်တင်ဘာလ ၁ ရက်နေ့တွင် ဆီးရီးယားနိုင်ငံ သည် လွတ်လပ်ရေးကို ကြေညာခဲ့သည်။ သို့သော် ၁၉၄၄ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ ၁ ရက်နေ့ကျမှသာ ပြင်သစ်အစိုးရက ဆီးရီးယားအစိုးရအား အာဏာလွှဲပြောင်းပေး သည်။ ၁၉၄၆ ခုနှစ်၊ ဧပြီလတွင် နိုင်ငံခြားစစ်တပ်များ အားလုံး ဆုတ်ခွာပေးရာမှ လုံးဝလွတ်လပ်သောဘဝသို့ ရောက်ရသည်။ ဆီးရီးယားသမ္မတနိုင်ငံ၏ အကျယ်အဝန်းမှာ စတုရန်း မိုင်ပေါင်း ၇၂,၂၃၄ မိုင်ရှိသည်။ ၁၉၅၃ ခုနှစ် ခန့်မှန်းခြေအရ လူဦးရေမှာ ၃,၆၅၅,၉ဝ၄ ဦးရှိသည်။ အာရပ်စကားမှာ အများသုံး ဘာသာစကား ဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် တူရကီ၊ အာမီးနီးယန်း၊ ပါးရှင်းနှင့် ဥရောပ ဘာသာစကားအမျိုးမျိုး ပြောဆိုကြသည်။ ကိုးကွယ်သောအယူဝါဒမှာ အများအားဖြင့် အစ္စလာမ် ဘာသာ ဖြစ်သည်။

ဆီးရီးယားသည် လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးနိုင်ငံဖြစ်သည်၊ ဂျုံ၊ မုယော၊ ပြောင်း၊ ဆန်၊ ပဲ၊ စပျစ်သီး၊ သံလွင်ပင်၊ ဝါဂွမ်း စသည်တို့ကို စိုက်ပျိုးသည်။ သိုး၊ ဆိတ်၊ ကုလားအုပ်၊ မြင်း၊ မြည်း၊ လား၊ ကျွဲနွား၊ ကြက် စသည်တို့ကိုလည်း မွေးမြူသည်။ ဆီးရီးယား၌ တွင်းထွက်သတ္တုများနည်းပါးလှသည်။ သို့သော် ရေနံကို လိုက်လံ ရှာဖွေတူးဖော်လျက်ရှိသည်။ ဒမက်စကပ်မြို့မှာ ဆီးရီးယား နိုင်ငံ၏ မြို့တော်ဖြစ်သည်။

ကိုးကား - Wikipedia